تبعيض جنسيتي چيست؟

تبعيض جنسيتي يا سكسيزم هنگامي اتفاق مي‌افتد كه برخورد با افراد، انتظارات يا احساسات و ارزيابي‌ها تحت تأثير جنسيت آن‌ها قرار مي‌گيرد. براي مثال ايجاد حس منفي نسبت به يك جنسيت كه به زن ستيزي يا مردستيزي موسوم است در اين حوزه قرار مي‌گيرد. تبعيض جنسيتي ممكن است در تمام موارد وجود داشته‌باشد؛ به طور مثال در خانواده‌اي كه بين فرزند دختر و پسر تمايز قائل مي‌شوند و يا در جامعه‌اي كه زنان اجازه ورود به ورزشگاه را ندارند، نمونه‌هايي از تبعيض در محيط خانواده و در جامعه هستند. علاوه بر اين تبعيض شغلي بين كارمندان زن و مرد نيز ديده مي‌شود.

ابعاد مختلف تبعيض جنسيتي

تبعيض جنسيتي به اشكال مختلف خود را نشان مي‌دهد و مي‌تواند ابعاد مختلف زندگي افراد را تحت تاثير قرار دهد. تبعيض جنسيتي مي‌تواند اشكال پنهان و آشكار داشته باشد و در سطوح مختلف مثل خانواده، فرهنگ و قوانين اجتماعي خود را نشان دهد. در ادامه سطوح مختلف تبعيض جنسيتي بررسي مي‌شود.

تبعيض جنسيتي در سطح خانواده

كودكان در خانواده‌ها داراي شخصيت‌ها و  ويژگي‌هاي متفاوت هستند و بالطبع برخورد با آن و نوع انتظارات متفاوت خواهد بود. اما خيلي از مواقع رفتار متفاوت والدين تنها بر اساس جنسيت كودكان بوده و نابرابري‌هاي غير منطقي را ايجاد مي‌كند كه ممكن است بر كاركرد و روان كودكان تأثير بگذارد. زماني كه حرف از تبعيض به ميان مي‌آيد، مسئله آزادي در عمل و آزادي در گفتار نيز مطرح مي‌شود. به دنبال تبعيض جنسيتي آزادي افرادي كه در خانواده مورد تبعيض قرار گرفته مي‌شوند، ناديده گرفته مي‌شود. براي كسب اطلاعات بيشتر در زمينه آزادي در خانواده كليك كنيد.

1. كليشه‌هاي جنسيتي در خانواده

يكي از موارد مورد بحث كليشه‌هاي جنسيتي است كه از خانواده‌ها شروع شده و تا سطح اجتماع ادامه مي‌يابد. در بسياري از جوامع به خصوص جوامع سنتي‌تر از همان كودكي از دختران انتظار مي‌رود كه نقش‌هاي مادري و خانه داري را بياموزند. بازي‌هايي كه دختران به آن ترغيب مي‌شوند، بازي با عروسك اسباب بازي‌هاي خانه داري مثل وسايل خانه است. بازي‌هايي كه پسران بيشتر به آن تشويق مي‌شوند بازي‌هايي مثل ماشين بازي، تفنگ بازي و اسباب بازي‌هاي ابزاري است.

هچنين كودكان دختر بيشتر براي بازي‌هاي آرام‌تر و غير فعال‌تر و بازي‌هايي كه بر مراقبت و ارتباط تاكيد دارد مثل مامان بازي و پسران بيشتر براي بازي‌هاي فعال‌تر و گروهي مثل دزد و پليش بازي ترغيب مي‌شوند. موارد ذكر شده به معناي برتري يك نوع از علايق نيست، چه بسا كودكان به دليل تفاوت‌هاي زيستي عموما به اين فعاليت‌هاي متفاوت كشيده مي‌شوند. براي مثال دختران به طور غريزي گرايش به مراقبت دارند.

همچنين پسران به طور تكاملي گرايش بيشتري به بازي‌هاي رقابتي و قدرتي پيدا مي‌كنند. اما مساله جايي ايجاد مي‌شود كه خانواده‌ها بدون توجه به علاقه و ويژگي‌هاي اصلي كودكان تنها بر اساس جنسيتشان انتظاراتي داشته و تنها برخي فعاليت‌ها را از آن‌ها بپذيرند. براي مثال ممكن است دختري كه علاقه و استعداد در فوتبال دارد، در خانواده هرگز پذيرفته نشود و والدين سعي كنند او را به سمت فعاليت‌هاي ديگري كه به نظرشان بيشتر دخترانه است سوق دهند. يا پسري كه علاقه و استعداد فني دارد ممكن است بيشتر از پسري كه استعداد‌هاي هنري دارد پذيرفته و حمايت شود.

2. انتظارات نابرابر در خانواده

اين تفاوت‌ها در نوع انتظارات و مسئوليت‌هاي خانواده هم خود را نشان مي‌دهد. خيلي از خانواده‌ها به خاطر نگراني‌ها يا باورهاي خود، در فعاليت‌ها و تفريحات به پسران آزادي بيشتري مي‌دهند. آن‌ها ممكن است در مورد ساعت‌هاي ورود و خروج يا اجازه بيرون رفتن، انجام برخي فعاليت‌ها يا روابط با ديگران در مورد دختران خود قوانين سختگيرانه‌تري بگذارند. از طرفي خيلي خانواده‌ها ممكن است در مورد مسئوليت پذيري كودكان، انجام كارهاي سنگين يا مقابله با مشكلات به تنهايي از پسران خود انتظارات بيشتري داشته باشند. براي اطلاع بيشتر از مسئوليت پذيري كودكان كليك كنيد.

ممكن است به صورت ناخودآگاه امكانات رفاهي بيشتري براي دختر خود فراهم كنند. همچنين با توجه به باورها و انتظارات از شخصيت پسران، خيلي خانواده‌ها به طور ناخودآگاه بيشتر تمايل دارند حمايت عاطفي و هيجاني بيشتري براي دختران فراهم كنند، و در شرايط مشابه پسران را به لحاظ عاطفي تا حدي ناديده بگيرند.

3. داشتن احساسات نابرابر نسبت به فرزندان

يك نكته قابل توجه ديگر اين است كه گاهي پدر يا مادر از قبل علاقه بيشتري به داشتن فرزند دختر يا پسر داشته‌اند. اين علاقه باعث مي‌شود ناخودآگاه محبت بيشتري به يك فرزند داشته يا به كودك خود به خاطر جنسيتش توجه كمتري كند. همچنين ممكن است والد به دليل علاقه بيشتري كه به دختر يا پسر دارد، به طور ناهشيار نسبت به اشتباهات دختر يا پسرش بيشتر چشم پوشي كند و نسبت به ديگري سختگيري‌هاي بيشتري نشان دهد. به علاوه اين موضوع ممكن است باعث شود امكانات و خدمات بيشتري براي كودك يك جنس ايجاد كنند. اين موضوع سلامت خانواده را تهديد مي‌كند. پيشنهاد مي‌كنيم مقاله خانواده سالم را بخوانيد.

تبعيض جنسيتي در سطح فرهنگي

فرهنگ تا حد زيادي مي‌تواند باعث ايجاد يا تشديد تبعيض جنسيتي شود. به خصوص در جوامع سنتي‌تر گرايش به تبعيض جنسيتي بيشتر مي‌شود. فرهنگ جامعه به شكل‌هاي مختلفي مي‌تواند تبعيض جنسيتي ايجاد كند.

1. انتظارات نابرابر فرهنگي

در خيلي از فرهنگ‌ها از دختران انتظار مي‌رود رفتارهاي اجتماعي آرام‌تر يا منفعلانه تري داشته باشند. قضاوت‌هاي اجتماعي در مورد رفتارهاي دختران خيلي اوقات سختگيرانه‌تر است. براي مثال رفتار پرخاشگرانه در جمع يا رفتارهاي پرخطر مي‌تواند از سوي پسران پذيرفتني‌تر باشد. ممكن است به خاطر يك مسئله مشابه مثل روابط خارج از چارچوب، دختران و زنان بيشتر مقصر شمرده شوند.

در خيلي فرهنگ‌ها از زنان انتظار مي‌رود در مشاغل و فعاليت‌هاي اجتماعي پايين تري قرار بگيرند يا در سايه مشاغل آقايان فعاليت كنند. در خيلي از جوامع مادران شاغل به خاطر نداشتن وقت كافي براي فرزندان يا زندگي زناشويي مقصر شناخته مي‌شوند. در اين زمينه مقاله مادران شاغل مي‌تواند مفيد باشد.

2. تبعيض جنسيتي فرهنگي پنهان

تبعيض جنسيتي مي‌تواند به طور ظريف و پنهاني در اجتماع ايجاد شود. نگاه و قضاوت‌هايي در مورد زنان خيلي اوقات با مردان متفاوت است. در خيلي فرهنگ‌ها انتظار مي‌رود زنان تا سن مشخصي ازدواج كنند، با وجودي كه اين انتظارات براي مردان خيلي كمتر وجود دارد. برچسب‌ها و اصطلاحات مختلفي كه در اين موارد زده مي‌شود مثل واژه‌هاي ترشيده، زن بيوه، زن گرفتن يا ارزيابي‌هاي اخلاقي بر اساس ظاهر و نوع آرايش مي‌تواند فشار رواني زيادي را ايجاد كند.

خيلي از جوك‌هايي كه  افراد سهوا استفاده مي‌كند، زنان و دختران را از نظر هوشي يا اهميت داشتن پايين مي‌آورد. خيلي از مواقع افراد و حتي زناني كه از آن‌ها استفاد مي‌كنند از تاثير آن آگاه نيستند، اما اين شوخي‌هاي تبعيض آميز به طور ناخودآگاه بر نگاه جامعه، اعتماد به نفس و احساس ارزشمندي دختران تأثيرات زيادي دارد. نبود و يا كمبود اعتماد به نفس در دختران نقش آن‌ها را در آينده به عنوان مادر و جهت تربيت فرزندان به خطر مي‌اندازد و همين عامل در نهايت به خود فرهنگ و جامعه آسيب مي‌زند. پيشنهاد مي‌كنيم براي درك اهميت اعتماد به نفس كليك كنيد.

تبعيض جنسيتي در سطح قوانين اجتماعي

قوانين در جوامع مختلف مي‌تواند كم و بيش براي مردان و زنان نابرابري ايجاد كند. با وجود اين در جوامع پيشرفته با فعاليت افراد خواهان برابري، اين قوانين به طور روزافزون در حال اصلاح است. قوانين حاكم در برخي جوامع فرصت‌هاي كاري، حقوق و مزايا براي مردان بيشتر است.

حتي در بعضي مناطق در مورد فعاليت‌هاي اجتماعي و تحصيلي زنان، حق رانندگي، يا داشتن برخي شغل‌ها، حضور در محيط‌هايي مثل ورزشگاه‌ها محدوديت وجود دارد. خيلي از فعالين حقوق برابر بر اين باورند كه در كشور ما در مورد ازدواج قوانين نابرابري وجود دارد. مانند حق طلاق، اجازه همسر براي خروج كشور، قوانين حضانت فرزند با وجود اين به تدريج اين قوانين در حال اصلاح شدن هستند.

تبعات تبعيض جنسيتي

نابرابري جنسيتي مي‌تواند تبعات منفي زيادي در جوامع داشته باشد. برخي از آن‌ها شامل موارد زير است:

• تبعيض جنسيتي مي‌تواند در سلامت روان افراد قرباني تأثيرگذار باشد و بسياري از اختلالات رواني مثل افسردگي و استرس را ايجاد كند. براي كسب اطلاعات بيشتر از اختلالات رواني كليك كنيد.
• به دليل محدوديت براي نيمي از افراد جامعه تا حد زيادي پيشرفت جامعه كاهش مي‌يابد.
• براساس مطالعات تبعيض جنسيتي ارتباط بالايي با فقر و عقب ماندن جامعه دارد.
• تبعيض جنسيتي براي زنان مي‌تواند بر سلامت خانواده‌ها و تحول مطلوب كودكان تاثيرگذار باشد. علاوه بر اين احتمال بروز اختلالات اضطرابي را در كودكان افزايش مي‌دهد. براي كسب اطلاعات بيشتر از اختلالات اضطرابي كليك كنيد.
• نابرابري جنسي و تبعيض مي‌تواند به طور ناخودآگاه بر اعتماد به نفس افراد و احساس ارزشمندي آن‌ها تاثير منفي بگذارد.
• تبعيض‌هاي جنسيتي براي زنان خيلي اوقات فرصت‌هاي پيشرفت تحصيلي و شغلي و پرورش استعداد‌ها را از آن‌ها مي‌گيرد. همچنين به تبع آن مي‌تواند باعث احساس سرخوردگي و ناكامي و بروز خشم در روابط اجتماعي شود. تمام اين مسائل در نهايت منجر به بروز افسردگي در آن‌ها مي‌شود. براي اطلاع بيشتر در مورد افسردگي كليك كنيد.
• نابرابري جنسيتي باعث دور شدن دو جنس از يكديگر، در نتيجه درك كمتر از تفاوت‌ها و نيازهاي جنسيت مقابل مي‌شود و در نهايت سلامت جامعه نيز تحت شعاع قرار مي‌گيرد. در اين زمينه مي‌توانيد به مقاله سلامت اجتماعي مراجعه كنيد.

مقابله با تبعيض جنسيتي

با توجه به عواقب كوتاه مدت و دراز مدت تبعيض جنسيتي تلاش براي مقابله با آن ضروري است. راه‌هايي كه مي‌توان با اين مسئله مقابله كرد شامل موارد زير است:

1. افزايش آگاهي

اولين قدم در برخورد با تبعيض افزايش آگاهي نسبت به آن است. هر چه اطلاعات را در اين زمينه بيشتر كنيم و با حقوق خود بيشتر آشنا باشيم بهتر مي‌توانيم از پذيرش تبعيض جلوگيري كنيم.

2. آموزش و فرهنگ سازي

آموزش و فرهنگ سازي اهميت زيادي دارد. مي‌توان با روش‌هاي آموزشي مثل كتاب، كلاس‌ها، استفاده از رسانه‌ها زنان و مردان را نسبت به حقوق خود و ديگري آگاه كرد. همچنين آموزش به خانواده‌ها در مورد نوع نگاه، انتظارات و نحوه برخورد با كودكان دختر و پسر در افزايش سلامت روان خانواده و جامعه اهميت زيادي دارد. براي كسب اطلاعات بيشتر در زمينه سلامت روان كليك كنيد.

آموزش به كودكان از طريق بازي، كتاب، كلاس‌هاي آموزشي در مورد حقوق خود، توانايي‌ها و تفاوت‌هاي پسران و دختران بسيار مهم است.

3. افزايش اعتماد به نفس

بالا بردن اعتماد به نفس هم در دختران هم پسران بسيار ضروري است. توجه كردن و پرورش توانايي‌ها، فراهم كردن فرصت براي ابراز مهارت‌ها در كودكان دختر و پسر، پذيرش نامشروط كودك با وجود تفاوت‌ها، كمك مي‌كند خود كم بيني كودك كاهش يابد و كمتر در معرض تبعيض قرار گيرد.

در سطح اجتماع افزايش فعاليت در زمينه حقوق برابر زن و مرد مي‌تواند به تدريج در تغيير قوانين و فرهنگ سازي كمك كند. علاوه بر اين‌ها جهت كاهش آسيب‌هاي تبعيض در خانواده و حل مشكلات بين اعضاي خانواده لازم است از مشاوره خانواده كمك بگيريد.

براي دريافت مشاوره در زمينه تبعيض جنسيتي مي توانيد با مشاوران مركز مشاوره روانشناسي حامي هنر زندگي از طريق تلفن ثابت از كل كشور با شماره 9099075228 و از تهران با شماره 9092305265 تماس بگيريد.

منبع : تبعيض جنسيتي | تبعيض و نابرابري جنسيتي