تعريف اختلال نافرماني در كودكان

اختلال نافرماني مقابله اي كودك نوعي از اختلالات عصبي رشدي است كه به الگويي از رفتارهاي خصمانه، لجبازانه، مقاومت و نافرماني در برابر صاحبان قدرت در كودكان گفته مي‌شود كه در يك دوره حداقل 6 ماهه صورت مي‌گيرد. اما پرخاشگري كودك و اين رفتارها بدون نقض جدي قوانين و حقوق ديگران صورت مي‌گيرد. اين اختلال به ويژه هنگام رشد مهارت‌هاي اجتماعي در كودكان بروز پيدا مي‌كند. كودكان مبتلا به دنبال نشان دادن قدرت خود و غلبه بر منشأ قدرت هستند. براي كسب اطلاعات بيشتر در زمينه اختلالات عصبي رشدي كليك كنيد.

نشانه‌هاي اختلال نافرماني

نشانه‌هاي اصلي اختلال نافرماني كودكان عبارت‌اند از:

_ اين كودكان خيلي زود از كوره در مي‌روند و از هر چيز خيلي زودتر عصباني مي‌شوند.

با بزرگسالان خيلي بحث و جدل مي‌كنند و قوانين آن‌ها را نمي‌پذيرند.

خيلي زودرنج و حساس هستند و هر چيزي آن‌ها را ناراحت مي‌كند.

گاهي عمدا كارهايي مي‌كنند كه ديگران را آزرده كنند.

به خاطر اشتباهات خود ديگران را مقصر مي‌دانند و آن‌ها را سرزنش مي‌كنند.

اغلب هنگام ناراحتي و عصبانيت از الفاظ نامناسب و فحش و ناسزا استفاده مي‌كنند.

اين كودكان معمولا خشمگين و كينه جو هستند و لجبازي زيادي از خود نشان مي‌دهند. در صورت گسترش رفتارها ممكن است نشانه‌هاي اختلال سلوك را نيز داشته باشند. براي كسب آگاهي از اختلال سلوك كليك كنيد.

تشخيص اختلال نافرماني مقابله‌اي

در صورتي كه نشانه‌هاي ذكر شده بيش از 6 ماه ادامه پيدا كند و زندگي روزمره، وضعيت تحصيلي و تعاملات اجتماعي كودك تحت تأثير قرار بگيرد و يا مختل شود، تشخيص اختلال نافرماني مقابله‌اي داده مي‌شود. در تشخيص اين اختلال ارتباطات كودك با همسالانش مورد بررسي قرار مي‌گيرد. كودك مبتلا نسبت به همسالان خشم بيش از حد دارد و معمولا كتك‌كاري مي‌كند. كودكان مبتلا به اختلال نافرماني اغلب موارد ديگري همچون اختلال يادگيري، اختلال كمبود توجه، اختلالات اضطرابي و يا اختلالات خلقي را تجربه مي‌كنند.

علت اختلال نافرماني مقابله جويانه

بر اساس مطالعات عوامل محيطي در ايجاد اختلال نافرماني مقابله اي نقش گسترده‌اي دارد. شواهد كمي نقش عوامل ژنتيك را در بروز اين اختلال نشان مي‌دهد. عوامل زير در بروز نافرماني كودكان در خانواده نقش دارد:

عوامل فيزيولوژيكي

وجود برخي نقايص در بخشي‌هايي از مغز امكان بروز اختلالات رفتاري را در كودكان فراهم مي‌كند. همچنين عملكرد غير طبيعي انتقال دهنده‌هاي عصبي و يا برخي از مواد شيميايي درون مغز از عوامل بروز چنين اختلالي در افراد است. زماني كه انتقال دهنده‌هاي عصبي دچار مشكل شوند، پيام‌ها به درستي به مغز ارسال نمي‌شوند و طي اين فرآيند فرد توانايي كنترل خشم و رفتارهاي تكانشي خود را از دست مي‌دهد. علاوه بر اين اختلال نافرماني مقابله‌اي مي‌تواند ژنتيكي باشد.

عوامل محيطي و مربوط به شيوه‌هاي تربيتي

• محيط زندگي پرتنش
• دعوا و مشاجره مكرر والدين
• پرخاشگري و روش‌هاي تربيتي سختگيرانه والدين
• قانون‌ها و درخواست‌هاي متناقض والدين يا عدم هماهنگي تربيتي والدين كه پيام‌هاي متناقضي به كودك مي‌دهد.
• عدم توجه و محبت كافي و ناديده گرفتن كودك در خانواده.
• تنبيه كردن مكرر بدون توضيح منطقي دلايل تربيتي به كودك.
  
  

درمان اختلال نافرماني مقابله اي

درمان اين اختلال عمدتا متمركز بر رفتار درماني و آموزش والدين است. بخشي از مداخلات براي بهبود نافرماني كوكان متمركز بر خود كودك است. در اين روش‌ها آموزش تنظيم هيجاني به كودك داده مي‌شود، تا كودك بتواند خشم خود را در موقعيت‌ها مديريت كرده و پاسخ‌هاي كنترل شده تري بدهد. براي كسب اطلاعات بيشتر در زمينه رفتار درماني كليك كنيد.

همچنين در رفتار درماني مهارت‌هاي حل مسئله و مهارت‌هاي اجتماعي به طور كامل به كودكان آموزش داده مي‌شود. مهارت‌ حل مسئله به كودك كمك مي‌كند تا در هنگام مواجهه با مواردي كه دوستشان ندارد و يا برايش مشكل ساز به نحوي مؤثر عمل كند و مجموعه‌اي از رفتارهاي مطلوب را جايگزين پرخاشگري و لجبازي كند. براي كسب اطلاعات بيشتر در زمينه مهارت حل مسئله كليك كنيد.

نقش والدين در درمان اختلال نافرماني مقابله اي

در مداخلات متمركز بر والدين عموما بر روي ارتباط والدين با كودك و الگوهاي تربيتي والدين كار مي‌شود. در اين روش‌ها كمك مي‌شود تعاملات مثبت والد و كودك افزايش يابد، رفتارهاي مطلوب تشويق شود و رفتارهاي مشكل ساز با روش‌هاي مناسب كنترل شود. سن بلوغ نيز يكي از علل بروز چنين رفتارهايي مي‌تواند باشد، والدين با رفتار مناسب در سنين بلوغ مي‌توانند از ايجاد بحث جلوگيري كنند. در اين زمينه مي‌توانيد مقاله رفتار صحيح والدين با فرزندان در سن بلوغ را بخوانيد.

روش قرارداد وابستگي در درمان اختلال نافرماني مقابله اي

يكي از روش‌هاي مديريت رفتار كودك قرارداد وابستگي نام دارد. قرارداد وابستگي به معناي ايجاد قراردادي براي افزايش رفتارهاي مطلوب كودك با پاداش و كاهش رفتار منفي كودك با ايجاد محدوديت است. در اين روش به طور خلاصه والدين روش‌هاي زير را براي بهبود رفتار كودك به كار مي برند:

مشخص كردن رفتارهاي هدف

والدين رفتارهاي مثبتي كه انتظار دارند بيشتر شود و رفتارهاي منفي كه انتظار دارند كاهش يابد را دقيق و روشن مشخص مي‌كنند. مي‌توانيد با استفاده از مقوا يا تخته‌اي رفتارهاي مشخص را نشان دهيد. براي كودك كاملا واضح و با دلايل منطقي توضيح دهيد كه چه رفتارهايي بايد بيشتر شود و در ازاي آن پاداش مي‌گيرد و چه رفتارهايي مشكل ساز است و در مقابل آن محروميت دريافت مي‌كنند. سعي كنيد از قانون‌هاي مبهم و كلي اجتناب كنيد. مثلا «بايد به حرف من گوش بدي» يا «دختر خوبي باشي» خيلي مبهم است.

مشخص كردن پاداش‌ها و محروميت‌ها

مي‌توانيد با خود كودك ليستي از پاداش‌هايي كه دوست دارد از كوچكترين تا بزرگ‌ترين را مشخص كنيد. و براي كودك مشخص كنيد كه در مقابل چه رفتار مشخصي چه پاداشي مي‌گيرد و در مقابل چه رفتار منفي چه محروميتي دريافت مي‌كند. مي‌توانيد براي هر رفتار مثبت كودك نشانه اي كوچك مثل ژتون يا ستاره يا برچسب بدهيد و كودك در ازاي تعداد مشخص رفتار مثبت پاداشي كه مشخص شده را بگيرد.

درست كردن جدول رفتاري

قوانين را براي كودك با جدولي قابل درك كه جلوي چشم كودك باشد مشخص كنيد. تعداد رفتارهاي مثبت و منفي كودك را علامت گذاري كنيد. مي‌توانيد جلوي هر رفتار مثبت ستاره يا برچسبي جذاب بزنيد يا به خود كودك اجازه دهيد برچسب بزند. قوانين را اجرا كنيد و در طول هفته كاهش و افزايش رفتارها را ثبت كنيد.

نكته: سعي كنيد به طور كلي تعامل مثبت و توجه به كودك را در طول روز بيشتر كنيد. به اين ترتيب ارتباط بهتري با كودك داشته باشيد. بهتر است رفتارهاي منفي كوچكي كه براي جلب توجه است اما آسيب زا نيست را ناديده بگيريد تا به تدريج كم شود. مشاوره خانواده مي‌تواند شما را براي تشخيص نافرماني و اتخاذ يك رفتار مناسب موقعيت راهنمايي نمايد.

سؤالات متداول

تفاوت اختلال سلوك و نافرماني مقابله اي در چيست؟

اختلال نافرماني مقابله‌اي شكل خفيفي از اختلال سلوك است و بيشتر در سنين پايين‌تر كودكان بروز پيدا مي‌كند. در اختلال سلوك خرابكاري و تخريب اموال خود و يا ديگران، بزهكاري، دروغگويي و قانون شكني به صورت چشمگيري در كودكان و نوجوانان مبتلا وجود دارد و در پسران بيشتر از دختران بروز پيدا مي‌كند.

براي دريافت مشاوره در زمينه مشاوره كودك و خانواده مي توانيد با مشاوران مركز مشاوره روانشناسي حامي هنر زندگي از طريق تلفن ثابت از كل كشور با شماره 9099075228 و از تهران با شماره 9092305265 تماس بگيريد.

منبع : اختلال نافرماني مقابله اي در كودكان | نشانه‌ها، علل و درمان