اختلال مسخ شخصيت يكي از انواع اختلالات تجزيه‌اي است كه فرد احساس مي‌كند از بدن خود جدا شده و از بيرون نظاره گر فرآيندهاي ذهني و بدني خود است. معمولا در كنار مسخ شخصيت، مسخ واقعيت نيز رخ مي‌دهد كه فرد محيط اطرافش را غير واقعي حس مي‌كند و يا خود را جدا از آن مي‌پندارد. اتفاقي كه ممكن است براي بسياري از ما در خواب افتاده باشد اما اگر در طول روز اين فرايند رخ دهد، احتمال ابتلا به اختلال گسست از شخصيت و واقعيت وجود دارد. افراد با اين اختلال معمولا مشكلات قابل ملاحظه‌اي در عملكرد اجتماعي، شغلي و ديگر زمينه‌هاي مهم دارند و علائم اين اختلال به مدت شش ماه در آن‌ها تداوم مي‌يابد. روش‌هاي دارو درماني در كنار روان درماني موثرترين راهكار براي بهبود علائم و درمان اين اختلال است كه در ادامه بيشتر درباره آن صحبت خواهيم كرد.

منبع: اختلال گسستگي

تعريف اختلال گسستگي خويشتن و واقعيت

اين اختلال با نام ديپرسوناليزيشن-ديرياليزيشن يا گسست از شخصيت و جدايي از حقيقت شناخته مي‌شود و در دسته اختلالات تجزيه‌اي قرار دارد. همچنين فراموشي تجزيه‌اي و چند شخصيتي از ديگر اختلالات اين دسته هستند. فرد مبتلا به اختلال گسست از شخصيت در دوره‌هاي مستمر يا مكرر احساس مي‌كند از بدن و قالب جسمي خود بيرون آمده و از بيرون به خودش نگاه مي‌كند. او هيچ كنترلي بر وضعيت ندارد و مثل اين است كه فرد در حال ديدن فيلمي درباره خود و يا خواب ديدن است.

روانشناسي تعريف مي‌كرد كه يكي از مراجعانش با سراسيمگي شديد و تقريبا وحشت زده وارد دفتر او شد. او كاملا احساس مي‌كرد كه انگار در هوا معلق است و بالاي بدنش قرار دارد و هركاري كه انجام مي‌دهد را مي‌بيند اما كاملا از اعمالي كه انجام مي‌دهد جدا است. گويي بدنش مانند يك دستگاه است كه توسط نيروهاي بيروني كنترل مي‌شود. همچنين مي‌دانست كه ادراك‌هاي تغيير يافته او طبيعي نيستند و نگراني زيادي دارد كه نكند ذهن خود را از دست بدهد. در واقع اين نمونه‌اي از يك فرد مبتلا به اختلال مسخ شخصيت و مسخ واقعيت است كه در ادامه بيشتر به آن خواهيم پرداخت.

براي آشنايي بيشتر در زمينه فراموشي تجزيه اي و اختلال چند شخصيتي كليك كنيد.

دو عنصر اصلي اختلال مسخ شخصيت و واقعيت

اختلال گسست از شخصيت به صورت يك مشكل واحد شناخته مي‌شود؛ اما به طور كلي شامل دو بخش اصلي به شرح زير است.

ديپرسوناليزيشن يا جدايي از شخصيت

در اين بخش ادراك، فهم و تجربه فرد از خودش و بدنش، آنقدر تحريف شده و تغيير مي‌كند كه احساس مي‌كند يك مشاهده گر است و فكر مي‌كند از بيرون دارد به خودش نگاه مي‌كند. افرادي كه جدايي از خويشتن يا مسخ شخصيت را تجربه مي‌كنند، مي‌گويند كه احساس مي‌كنند در زير آب غوطه ور يا در هوا معلق هستند يا احساس مي‌كنند مرده‌اند و دارند از بالا به خود و به بدنشان نگاه مي‌كنند. آن‌ها حسي شبيه بسياري از اتفاقاتي كه هنگام خواب ديدن و روياهاي شبانه روي مي‌دهد؛ دارند.

بعضي ديگر از مراجعان مي‌گويند انگار مرا از بدنم جدا كرده‌اند. بعضي مي‌گويند انگار يك آدم آهني يا ربات بي احساس و بي هيجان شده‌اند يا ذهنشان به طور كلي خالي شده و نمي‌توانند به هيچ چيز فكر كنند.

ديرياليزيشن يا جدايي از واقعيت

اين مشكل كه با عنوان مسخ واقعيت نيز شناخته مي‌شود، مثل مسخ شخصيت است اما با اين تفاوت كه در مورد محيط اطراف روي مي‌دهد. در مسخ واقعيت، فرد دنياي بيروني را عجيب و غير واقعي مي‌بيند. فكر مي‌كند هيچ شباهتي به محيط زندگي قبلي خودش ندارد و احساس مي‌كند از محيط جدا شده است.

تجربه‌هايي كه خود افراد از اين دنيا مي‌گويند اين است كه انگار دنيا را از داخل "فيلترهاي نامرئي يا از داخل يك شيشه بزرگ و نيمه مات" مي‌بينند. فرد ممكن است احساس كند ساير انسان‌ها و ساختمان‌ها از مقوا و پلاستيك ساخته شده‌اند و هيچ احساس و درك و هيجاني نسبت به دنيا و ديگران ندارند.

اين تجربيات براي بسياري از افراد در طول زندگي اتفاق مي‌افتد، اما اينكه نشانه‌اي از يك اختلال يا مشكل باشد، لازم است كه تجربه‌هاي مداوم و مكرر از اين اتفاق را داشته باشند، استرس و ناراحتي شديد براي فرد ايجاد كرده و در زندگي روزمره اختلال ايجاد كنند كه در اين حالت با بررسي نشانه‌ها مي‌توان پي برد كه فرد؛ مبتلا به اختلالات تجزيه‌اي است يا مشكل در زمينه‌هاي ديگر وجود دارد.

براي آگاهي بيشتر در زمينه اختلالات تجزيه‌ اي كليك كنيد.

معيار هاي لازم براي تشخيص مسخ شخصيت و واقعيت

• فرد بايد حداقل يك يا هر دو تجربه گسست از خويشتن و واقعيت را به طور مكرر و مداوم تجربه كند.
• فرد وقتي مبتلا به اين مشكل مي‌شود، متوجه شود كه اين اتفاق برايش افتاده و توانايي ارزيابي واقعي يا غير وافعي بودن شرايط را داشته باشد.
• اين نشانه‌ها و علائم باعث رنج، نابسماني و ايجاد مشكل در عملكرد روزمره، شغلي، تحصيلي و اجتماعي فرد شود.
• اين تجربه‌ها به اختلالات ديگر، مصرف مواد مخدر يا بيماري‌هاي جسمي ارتباط نداشته باشد.
• در طول تجربيات مسخ شخصيت يا مسخ واقعيت، واقعيت آزمايي سالم باقي مي‌ماند.

علل اختلال مسخ شخصيت و واقعيت

يكي از اصلي‌ترين علل اختلال گسست از شخصيت تجربه يك رويداد استرس زاي شديد و تروماتيك مثل فوت دلخراش يك عزيز، جنگ، بلاياي طبيعي يا اتفاقات وحشتناك ديگر است. همچنين مشكلات شديد روزمره و تجربه اضطراب و افسردگي شديد ممكن است علت اين اختلال باشد. برخي ديگر از علل اختلال گسست از خويشتن و واقعيت شامل موارد زير هستند.

• داشتن تجربه‌هاي بدرفتاري فيزيكي، تنبيه بدني و سوء استفاده جنسي در كودكي
• غفلت والدين و عدم ارضاي عاطفي از طرف آن‌ها
• سركوب كردن بيش از حد خاطرات و تجربه‌هاي عذاب آور و حل نكردن آن‌ها به كمك درمانگر
• اختلال در حافظه و فرايند يادآوري
• آسيب‌هاي مربوط به مغز در طي حملات صرع و تشنج

براي آشنايي بيشتر در زمينه سوء استفاده جنسي كليك كنيد.

پيشينه و گستردگي اختلال مسخ شخصيت و واقعيت

تقريبا نيمي از افراد حداقل يك بار تجربه گسستگي را در زندگي داشته‌اند اما تقريبا دو درصد آن‌ها اين تصاوير را به طور دائمي تجربه مي‌كنند. افرادي كه ديپرسوناليزيشن-ديرياليزيشن را تجربه مي‌كنند؛ فكر مي‌كنند دچار حمله عصبي شده يا در حال ديوانه شدن هستند. به ويژه زماني كه هر دوي اين تجربه‌ها با هم در حال اتفاق افتادن باشد.

فرد از بدنش بيرون مي‌آيد، به خودش و محيط مقوايي و غير واقعي اطراف نگاه مي‌كند و خود را گيج و سردرگم وسط اين حجم توهم مي‌بيند. برخي ديگر از نشانه‌هاي همزمان اين اختلال شامل اختلال در گذشت زمان، اشتغال و وسواس ذهني و نگراني‌هاي جسمي مثل سكته كردن است. همچنين سابقه اختلالات اضطراب و افسردگي، همپوشاني زيادي با تجربه اختلال گسست از واقعيت و خويشتن دارد.

تست واقعيت

تست كردن واقعيت يعني توانايي سنجش دقيق تفاوت آنچه كه در حال تجربه كردن و ديدن وجود دارد با چيزي كه در واقعيت است. همچنين توانايي ديدن اوضاع همانطور كه هستند، نه آن چيزي كه آرزو داريد يا مي‌ترسيد باشد.

وقتي مي‌گوييم تست واقعيت مختل نشود، يعني فرد متوجه مي‌شود كه دركي كه از محيط و خود دارد، غير واقعي است و نبايد آن را به عنوان واقعيت بپذيرد. به عنوان مثال وقتي در خيابان يك گربه مي‌بينيد كه روي دو دست راه مي‌رود و رنگش آبي است، اگر با خود بگوييد چه گربه جالبي و سعي كنيد به آن نزديك شود دچار توهم شده‌ايد، اما اگر با خود بگوييد من چم شده؟ مگه ميشه همچنين چيزي و از صحنه‌اي كه ديده‌ايد شوكه شويد شما در حال تست واقعيت هستيد.

درمان اختلال گسستگي خويشتن و واقعيت

اينكه براي اين بيماران درماني وجود دارد يا خير مشخص نيست، اما بر اساس تحقيقات و مشاهدات، همزماني روان درماني توسط روانشناس و دارو درماني توسط روانپزشك، بهترين نوع درمان است. روانشناس به فرد كمك مي‌كند كه رويدادهاي ناراحت كننده گذشته را به ياد آورده و بتواند آن‌ها را حذف و فراموش كند. همچنين بعد از اين جريان به آن‌ها كمك مي‌كند كه با اين خاطرات سازگار شده و از يادآوري آن‌ها عذاب نكشند. روانشناس مي‌تواند از راهبردهاي مديريت استرس، كاهش تحريك‌هاي حسي، آرام سازي عضلاني و فعاليت جسمي نيز بهره ببرد. در كنار آن استفاده از داروهاي ضد افسردگي، SSRI نظير فلوكسيتين مي‌تواند مفيد واقع شود.

سوالات متداول

آيا وجود نشانه‌هايي مانند خارج شدن از بدن و تماشا كردن خود از بيرون، هميشه نشان دهنده اختلال مسخ شخصيت است؟

خير. اين نشانه‌ها ممكن است در اثر مصرف موادي مثل ماده مخدر گل نيز رخ دهد كه در آن صورت تشخيص اختلال گسست از شخصيت داده نمي‌شود.

براي اطلاع بيشتر در زمينه ماده مخدر گل كليك كنيد.

مسخ شخصيت و واقعيت چه تفاوتي با يكديگر دارند؟

در مسخ شخصيت احساس غريب يا غير واقعي بودن بدن وجود دارد اما مسخ واقعيت به غريب يا غير واقعي درك شدن اشياء محيط خارج اطلاق مي‌شود.

براي دريافت مشاوره در زمينه اختلال مسخ شخصيت و واقعيت مي توانيد با مشاوران مركز مشاوره روانشناسي حامي هنر زندگي از طريق تلفن ثابت از كل كشور با شماره 9099075228 و از تهران با شماره 9092305265 تماس بگيريد.

منبع: اختلال گسستگي