رفتار قاطعانه در محيط‌هاي مختلف به شما كمك مي‌كند تا بتوانيد بدون آن كه تنشي ميان شما و ديگران پيش آيد، به خواسته‌هاي خود برسيد. شايد شما هم اين تجربه را داشته‌ايد كه به دليل عدم ابراز خواسته و هيجاناتتان در معذوريت‌هايي قرار گرفته‌ايد كه ديگر راه گريزي برايتان باقي نگذاشته است. شايد از خود پرسيده‌ايد كه چرا يك "نه" نگفتم تا اين همه دردسر را متحمل نشوم. چرا بايد اينقدر ضعيف عمل كنم؟ چرا به خاطر عدم تواناييم در نه گفتن هميشه مسئوليت‌هايي را به عهده مي‌گيرم كه به من مربوط نمي‌شود؟ شايد بتوان علت‌ همه اين مشكلات را در عدم داشتن مهارت قاطعانه رفتار كردن جست‌وجو كرد كه در ادامه به طور كامل درباره آن خواهيم پرداخت. همچنين شما مي‌توانيد با دريافت مشاوره روانشناسي به علت‌هاي ريشه‌اي عدم قاطعيت خود پي برده و در تمام زمينه‌هاي زندگي خود مهارت رفتار قاطعانه را پيش ببريد.

منبع: رفتار قاطعانه

رفتار قاطعانه يعني چه؟

رفتار قاطعانه به معناي داشتن مهارت ابراز هيجانات، عواطف و خواسته‌هاست به گونه‌اي كه منجر به آسيب زدن به ديگري نشود. اغلب ترس از طرد شدن و از دست دادن ديگران مانع از بيان خواسته‌ها و ابراز هيجانات مي‌شود. گاهي اين ترس آن قدر شديد مي‌شود كه در بسياري از موقعيت‌ها كارها و رفتارهايي انجام مي‌دهيد كه تنها به خاطر راضي نگه داشتن ديگران خواهد بود. 

به همين ترتيب براي راضي نگه داشتن آن‌ها از خود مي‌گذريد تا به آنچه از شما مي‌خواهند جامه عمل بپوشانيد. شايد اين پاداش‌هاي لفظي و تحسين و تمجيدهاي قلابي آن‌ها شما را تا مدتي راضي نگه دارد اما از يك جايي به بعد جز متوقع كردن ديگران و حس قرباني بودن چيزي برايتان باقي نمي‌ماند. قاطعيت به اين معناست كه صريح و روشن خود را ابراز كنيد و اين ابراز به گونه‌اي باشد كه عواطف، جايگاه و مرزهاي ديگري را نشكنيد. از خود و خواسته‌هاي خود گفتن با در نظر گرفتن احساسات سايرين هنري است كه آن را رفتار قاطعانه مي‌ناميم. همچنين شما مي‌توانيد با مطالعه ارتباط موثر براي بهبود روابط خود نيز قدم برداريد.

چرا بايد قاطع باشيم؟

هر رفتاري كه از شما سر مي‌زند علاوه بر واكنشي كه در ديگران بر مي‌انگيزاند، تصويري نو از خود در ذهنتان نيز رقم مي‌زند. مهم‌ترين اثر قاطعيت، تصويري است كه از خودتان در ذهن مي‌سازيد. هر چه رفتارها روشن و مبتني بر تصميم گيري‌هاي راسخ شما باشد و حس آزادي در بيان خواسته‌ها داشته باشيد؛ تصويري كه از خود مي‌سازيد نيز قدرتمندانه و معتمد به نفس خواهد بود. اگر هر بار در مواجه با ديگران موضع رودربايستي اختيار كنيد و از حقوق شخصي براي سايرين بگذريد يك تصوير مخدوش از خود در ذهنتان ايجاد مي‌كنيد.

معمولا تصاوير ضعيفي كه به دليل اتخاذ اين رفتارهاي معيوب در ذهنتان ساخته مي‌شود منجر به خودگويي‌هاي منفي مي‌شود. شايد مرتبا خود را به دليل ناتواني در نه گفتن و يا ابراز نكردن هيجاناتتان مورد تنبيه و توبيخ قرار دهيد كه در دراز مدت زمينه ساز اضطراب و افسردگي خواهد شد.

داشتن رفتارهاي قاطعانه در ساختن تصوير ذهني ديگران از شما نيز سهم مهمي دارد. زماني كه ديگران شما را صاحب مرزهاي روشن و تعيين شده‌اي بدانند كمتر در موضع آسيب و يا سوء استفاده قرار خواهيد گرفت. نتيجتا با يادگيري مهارت‌هاي رفتار قاطعانه هم كمتر آسيب مي‌زنيد و هم كمتر آسيب مي‌خوريد.

براي آگاهي بيشتر در زمينه مهارت نه گفتن كليك كنيد.

چگونه در فضاي رسمي رفتار قاطعانه داشته باشيم؟

شايد در همه موقعيت‌ها و زمينه‌ها قاطعانه برخورد نمي‌كنيد يعني چه آشنا و چه غريبه را در هر شرايطي مقدم بر خود مي‌دانيد و به آن‌ها نه نمي‌گوييد يا ممكن است فقط در موقعيت‌هاي خاص رفتارهايي كه فاقد جرات ورزي هست را در پي بگيريد. مثلا يكي از محيط‌هايي كه اغلب افراد در رودربايستي قرار مي‌گيرند و بلد نيستند كه چگونه از حق و حقوق خود دفاع و خواسته خود را بيان كنند، فضاهاي رسمي است. براي اين كه در اين فضاها هم نه گفته شود، هم خواسته بيان شود و هم دچار تنش‌هاي احتمالي نشويد لازم است كه فنون مرحله به مرحله بازخورد قاطعانه در فضاهاي رسمي را بدانيد.

1. توصيف موقعيت با زبان خبري يا وصفي: جمله خود را با  "وقتي..." شروع كنيد.
2. بيان احساسات: "من احساس مي كنم..."
3. خواسته‌هاي خود را آن گونه كه مايل هستيد رخ دهند بگوييد: "ترجيح من اينه كه ..."
4. پيامدهاي مثبت و منفي ترجيح تان را بگوييد: "اگر ... آن گاه (اتفاق مثبت) و اگر ... آن گاه (اتفاق منفي)

مثال؛ موقعيتي كه رئيس شما مي‌خواهد جمعه‌ها هم سركار بياييد.

1. وقتي شما از من مي‌خواهيد كه جمعه‌ها هم سر كار باشم
2. من احساس مي‌كنم كه نياز من به استراحت و گذراندن وقت با خانواده در نظر گرفته نمي‌شود.
3. ترجيح من اين است كه جمعه‌ها جزء روزهاي تعطيل من محسوب شود
4. اگر من جمعه ها سركار نيايم آن گاه در طي هفت روز آينده انرژي بيشتري براي انجام كارها دارم و سطح كيفي كار را بالاتر مي‌برم و اگر مجبور باشم كه جمعه سركار باشم قطعا تمام هفته را با خستگي و بي حوصلگي كارها را انجام مي‌دهم.

قاطعيت در روابط بين فردي و نكاتي كه بايد رعايت كنيد

مهارت قاطعيت يا جرات مندي تنها به محافلي نظير محيط شغلي اختصاص ندارد. بلكه اين مهارت به طور كلي در بهبود روابط بين فردي به شما كمك مي‌كند و باعث مي‌شود كه بتوانيد از حقوق خود دفاع كنيد و در عين حال به حقوق ديگران نيز احترام بگذاريد. براي ابراز رفتار قاطعانه رعايت برخي نكات ضروري است كه از جمله آن‌ها بايد به موارد زير اشاره كرد.

1- برقراري تماس چشمي مناسب

براي اينكه بتوانيد فرد قاطعي باشيد و حرف‌هاي خود را بدون ترس و در عين حال بدون پرخاشگري بيان كنيد لازم است كه تماس چشمي مناسبي با فرد مقابل برقرار كنيد. وقتي دائماً سر خود را پايين مي‌اندازيد يا خود را با نگاه كردن به چيزهاي ديگر مشغول نگه مي‌داريد به طور غير مستقيم اين پيام را منتقل مي‌كنيد كه چندان از حرف‌هايي كه مي‌زنيد مطمئن نيستيد. علاوه بر اين‌ها تماس چشمي مناسب به برقراري رابطه و ايجاد درك متقابل نيز كمك مي‌كند و به افراد نشان مي‌دهد كه هنگام صحبت كردن با آن‌ها برايشان ارزش قائل هستيد. البته به اين نكته توجه داشته باشيد كه تماس چشمي به معناي زل زدن نيست. در واقع زل زدن يا نگاه خيره و مستقيم به جاي تأثير مثبت اثرات معكوسي مي‌گذارد و گيرايي كلام شما را كاهش مي‌دهد.

2- رعايت فاصله فيزيكي مناسب براي داشتن رفتار قاطعانه

رعايت فاصله فيزيكي و موقعيت بدني در برداشت‌هايي كه از رفتار شما مي‌شود تأثير بسزايي مي‌گذارد. اگر به دنبال برخوردي قاطعانه و در عين حال مسالمت‌آميز هستيد لازم است در فاصله مناسبي از فرد مورد نظر خود قرار داشته باشيد. نزديك شدن بيش از حد به طوري كه هنگام حرف زدن نفس‌هاي فرد روي پوست شما حس شود نشان مي‌دهد بيش از حد نزديك شده‌ايد و مي‌تواند پيام‌هايي مبتني بر خشونت و اعمال فشار را به فرد مقابل منتقل كند و در نتيجه باعث برانگيخته شدن واكنش‌هاي نامناسب از جانب او شود.

3- توجه به لحن و تن صدا

تندي لحن و بالا رفتن تن صدا يكي از علامت‌هايي است كه در مورد وجود خشم به ما هشدار مي‌دهد. در مقابل افرادي كه خجالتي يا منفعل هستند با صداي بسيار آرام صحبت مي‌كنند و معمولاً جديت لازم را در لحن خود ندارند. در نتيجه براي قاطعيت لازم است كه موضع ميانه‌اي را در پيش بگيريد، مراقب بالا رفتن بيش از صداي خود باشيد و در عين حال با جديت كافي و صداي كاملاً رسا صحبت كنيد.

4- گوش كردن فعال براي داشتن رفتار قاطعانه

قاطعيت به معناي اين است كه به شيوه‌اي مسالمت‌آميز از حقوق خود دفاع كنيد و در مقابل به حقوق فرد ديگري نيز تجاوز نكنيد. در نتيجه هنگام برقراري تعاملات قاطعانه لازم است علاوه بر انتقال پيام به ديگران براي دريافت پيام نيز ارزش قائل باشيد و بتوانيد شيوه‌هاي درست گوش كردن را ياد بگيريد. گوش دادن فعال مهارتي است كه به ما مي‌گويد تنها شنونده‌اي منفعل نباشيم و در هنگام گوش كردن با حالات چهره و تماس چشمي مناسب به فرد مقابل نشان دهيم كه براي حرف‌هايش ارزش قائل هستيم و به او توجه داريم. گوش دادن فعال يكي از اصلي‌ترين اركان مهارت‌هاي ارتباطي است كه به داشتن رفتار قاطعانه كمك مي‌كند.

براي آگاهي بيشتر در زمينه مهارت هاي ارتباطي كليك كنيد.

5- توجه به زمان بروز واكنش‌ها

اينكه شما چه زماني به يك موضوع واكنش نشان مي‌دهيد مي‌تواند در ميزان قاطعيت رفتار شما تأثير زيادي داشته باشد مثلاً وقتي از موضوعي ناراحت مي‌شويد و با گذشت چندين روز دوباره آن را مطرح مي‌كنيد نشان مي‌دهد كه از قاطعيت چنداني برخوردار نيستيد. البته واكنش‌هاي لحظه‌اي و مبتني بر احساساتي نظير خشم نيز قاطعانه محسوب نمي‌شوند. بهترين روش اين است كه مهارت مديريت احساسات به خصوص مهارت كنترل خشم را بياموزيد و پس از غلبه بر هيجانات خود به طور منطقي در مورد احساسات و افكار خود با فرد مقابل صحبت كنيد.

قاطعيت در روابط زوجين

فقدان قاطعيت در رابطه با همسر مي‌تواند زمينه ساز ناكامي‌هاي بسياري باشد و باعث شود در رابطه همواره احساس كنيد مجبور به تحمل كردن بدرفتاري‌هاي همسرتان هستيد يا بالعكس هر بحث و گفت‌وگويي ميان شما به مشاجره و دعوا منتهي شود و به پرخاشگري‌هاي كلامي يا غير كلامي بيانجامد. براي اينكه بتوانيد گفت‌وگوي مؤثر و قاطعانه‌اي با همسر خود داشته باشيد توجه به نكات زير را فراموش نكنيد.

1. از سرزنش كردن و شرمنده سازي خودداري كنيد

هنگام رفتار قاطعانه بسيار اهميت دارد كه نيازها و حساسيت‌هاي خود را بشناسيد و در مقابل به نيازها و حساسيت‌هاي فرد مقابل نيز احترام بگذاريد. اگر احساس مي‌كنيد در زندگي مشترك با شما درست رفتار نمي‌شود يا خواسته‌هايتان برآورده نشده تلاش كنيد روي همان خواسته‌ها و احساسات خودتان تمركز كنيد. سرزنش كردن يا شرمنده كردن ديگري به خاطر بروز اين اوضاع تنها باعث ايجاد مقاومت در فرد مقابل مي‌شود و در واقع نوعي پرخاشگري كلامي محسوب مي‌شود كه با رفتار قاطعانه متفاوت است.

2. دوست داشتن به معناي تسليم شدن نيست

گاهي اوقات ريشه ناتواني در عدم قاطعيت باورهاي غلطي است كه ما را به سمت رفتارهاي اشتباه سوق مي‌دهد. براي مثال برخي افراد فكر مي‌كنند كه اگر كسي را دوست دارند بايد هر كاري كه او مي‌خواهد را انجام دهند تا به اين ترتيب عشقشان را ثابت كنند. اين در حالي است كه عشق سالم به معناي اين است كه بتوانيم از فرد ديگري مراقبت كنيم اما خودمان را نيز زير پا نگذاريم.

در واقع قبل از هر چيز بايد بتوانيد از خود مراقبت كنيد. كسي كه خود را دوست ندارد و دائماً به خاطر همسر يا شريك عاطفي خود را تحت فشار قرار مي‌دهد نمي‌تواند در رابطه به خوبي عمل كند و در اكثر مواقع احساس ناكامي مي‌كند. در نتيجه لازم است به فرد مقابل نشان دهيد كه او را دوست داريد اما شما نيز با محدوديت‌هايي روبه‌رو هستيد كه باعث مي‌شود نتوانيد هميشه همه خواسته‌هاي او را برآورده كنيد.

3. براي رفتار قاطعانه مديريت خشم را بياموزيد

در بسياري از موارد افراد هنگام قرار گرفتن در موقعيت پر تنش از ترس تبديل شدن گفت‌وگو به بحث و دعوا نمي‌توانند قاطعيت را تمرين كنند. اگر فكر مي‌كنيد هنگام صحبت كردن در مورد موضوعي كه شما را آزار مي‌دهد سريعاً هيجانات منفي بر شما مسلط مي‌شوند و كنترل خود را از دست مي‌دهيد قبل از هر چيز به يادگيري مهارت كنترل خشم نياز داريد. خواندن كتاب هاي خودياري يا  مراجعه به روانشناس مي توانند تا حد زيادي در اين زمينه به شما ياري برسانند.

براي اطلاع بيشتر در زمينه مهارت كنترل خشم كليك كنيد.

نكات پاياني

• قاطعيت يعني مهارت توانايي ابراز خود
• قاطعيت يعني نه بگوييد بدون آن كه مرزي شكسته شود.
• براي اين كه در فضاهاي رسمي رفتار قاطعانه داشته باشيد؛ لازم است كه تكنيك آن را تمرين كنيد.

سوالات متداول

با آنكه خيلي دوست دارم رفتار قاطعانه داشته باشم اما نمي‌توانم به ديگران نه بگويم و در واقع تسليم مي‌شوم چه كنم؟

براي داشتن رفتار قاطعانه لازم است كه شما بتوانيد ابتدا مهارت‌هاي مختلف را ياد بگيريد سپس اين مهارت‌ها را در موقعيت‌هاي مختلف آنقدر تمرين و تكرار كنيد تا به مرور اين رفتار در شما نهادينه شود. با اين حال اگر با وجود تمرين‌هاي گوناگون بازهم نتوانستيد اين مهارت را بياموزيد بهتر است موضوع را با يك مشاور و روانشناس در ميان بگذاريد تا دچار آسيب نشويد.

براي آشنايي بيشتر در زمينه مشاوره تلفني كليك كنيد. 

براي دريافت مشاوره در زمينه فراگيري رفتار قاطعانه مي توانيد با مشاوران مركز مشاوره روانشناسي حامي هنر زندگي از طريق تلفن ثابت از كل كشور با شماره 9099075228 و از تهران با شماره 9092305265 تماس بگيريد.

منبع: رفتار قاطعانه