بازي درماني كودكان يكي از روش‌هاي روان درماني است كه علاوه بر درمان مشكلات اضطرابي و اختلالات رواني، به افزايش سازگاري و توانمندي‌هاي كودكان نيز كمك مي‌كند. در واقع درمانگران با استفاده از بازي درماني به رفتارها، عواطف و احساسات دروني كودكان پي برده و براي رشد و تربيت سالم به والدين كمك مي‌كنند. اين روش به صورت فردي و گروهي توسط متخصصان و روانشناسان انجام مي‌شود. همچنين والدين نيز مي‌توانند بازي درماني را در خانه اجرا كنند و از بازي‌هاي مختلف در جهت ارتقاي توانمندي‌هاي جسمي، ذهني و ارتباطي فرزندشان بهره ببرند. با اين حال بايد توجه داشته باشيد كه استفاده از اين روش توسط مشاوران كودك به مراتب اثرگذاري بيشتري خواهد داشت. در ادامه به بررسي كامل بازي درماني كودكان خواهيم پرداخت پس همراه ما باشيد.

منبع: بازي درماني

بازي و اهميت بازي

به راحتي از كنار بازي كودكان خود عبور نكنيد. كودكان در بازي‌هاي خود نيازهاي حسي حركتيشان را برآورده مي‌سازند و تخليه انرژي در بازي باعث افزايش آرامش كودك مي‌شود. در صورتي كه اين انرژي امكان بروز پيدا نكند، احتمالا به اضطراب، افسردگي و پرتحركي تبديل مي‌شود. بازي براي كودكان به اندازه تغذيه صحيح، احساس صميميت و امنيت براي رشد مهم و ضروري است. به علاوه ويژگي‌هاي رفتاري كودكان در بازي‌هايشان قابل تشخيص است.

بازي درماني چيست؟

بازي درماني يكي از روش‌هاي طراحي شده براي بهبود و ارتقاي انواع وضعيت‌هاي ذهني و رواني كودكان است. از آنجايي كه كودكان ظرفيت كمتري براي پردازش هيجانات خود دارند، بازي درماني بستري براي آن‌ها فراهم مي‌كند تا بتوانند به روش‌هاي سالم احساسات  هيجانات خود را كشف كرده و آن‌ها را ابراز كنند.

اين كار نه تنها به پيشگيري از اختلالات رواني دوران كودكي كمك بسياري مي‌كند بلكه مي‌تواند فرصت رشد رواني بيشتري را نيز در اختيار فرزندان قرار بدهد. همچنين در مواردي كه كودكان با يك بحران يا رويداد آسيب زا نظير تجاوز يا آزار جنسي روبه‌رو مي‌شوند بازي درماني به آن‌ها كمك مي‌كند تا با ابراز هيجانات خود در روند بازي تنش‌هاي كمتري را تجربه كنند و روش‌هاي مناسب كنار آمدن با مشكل خود را ياد بگيرند.

براي شناخت بيشتر در زمينه كودك آزاري جنسي كليك كنيد.

ساختار كلي جلسات بازي درماني

جلسات بازي درماني معمولاً به صورت هفتگي برگزار مي‌شوند. هر جلسه چيزي بين 30 تا 60 دقيقه طول مي‌كشد. فاكتورهاي مختلفي مي‌توانند در ميزان طول درماني كه درمانگر براي فرزندتان تعيين مي‌كند تأثير گذار باشد كه از جمله مهم‌ترين آن‌ها مي‌توان به ميزان پاسخ‌دهي كودك به اين درمان و نوع مشكل او اشاره كرد.

جلسات بازي درماني به طور كلي مي‌توانند به 2 صورت گروهي و فردي برگزار شوند. در جلسات فردي فرزند شما به تنهايي در فرايند بازي با درمانگر قرار مي‌گيرد. اما در جلسات گروهي كودكان ديگري نيز حضور دارند كه كودك با آن‌ها نيز بازي كرده و نحوه تعاملات او توسط درمانگر زير نظر گرفته مي‌شود.

متخصصاني كه از بازي درماني در جلسات مشاوره با كودك استفاده مي‌كنند از نظر نوع رويكرد به دو دسته تقسيم مي‌شوند. دسته اول درمانگراني هستند كه نقش فعالي در جلسات دارند و سعي مي‌كنند بازي‌ها را به سمت اهداف خاصي هدايت كنند. اما دسته دوم بيشتر مشاهده‌گر هستند و به طور غير مستقيم با مشاهدات عميق به دنبال كسب شناخت بيشتر از كودك مي‌باشند.

روند بازي درماني و مراحل جلسات آن

بعد از اينكه كودك شما بازي را با وسايل شروع كرد؛ درمانگر اعمال و گفتار او را زير نظر مي‌گيرد. بر اساس نگراني‌هايي كه در اعمال كودك مي‌بيند؛ درمانگر تفسير و نتيجه‌گيري مي‌كند. در نهايت راه حل‌هاي مناسب را در اختيار شما قرار مي‌دهد. به طور كلي روند جلسات در بازي درماني 6 مرحله را طي مي‌كند كه در ادامه به آن‌ها اشاره كرده‌ايم. 

مصاحبه

در ابتدا درمانگر با شما راجع به پيشرفت‌ها و عملكرد كلي كودك و مشكل صحبت مي‌كند و ممكن است با كودك نيز گفت‌وگويي داشته باشد.

ارزيابي

ممكن است درمانگر قبل از شروع درمان وضعيت كودك شما را در شرايطي متفاوت مشاهده كند. مثل زير نظر گرفتن كودك در حين نقاشي يا بازي، تا بتواند بهترين و مناسب‌ترين روش درماني را انتخاب كند.

آشناسازي

براي كاهش استرس كودك و ايجاد آرامش، درمانگر كودك را در جريان مراحل و اتاق درمان قرار مي‌دهد. بر اساس مشكل كودك اين مرحله متفاوت خواهد بود.

پذيرش

در مرحله پذيرش، درمانگر سعي مي‌كند تا وضعيت كودك را مشخص كند و در فرايند آزمايش قرار دهد. در اين مرحله كودك به درمانگر اعتماد مي‌كند و آماده تغيير مي‌شود.

رشد

مرحله رشد مهم‌ترين مرحله درمان است. كودك در اين مرحله در حد فهمش مشكل را مي‌شناسد و مي‌تواند با آن برخورد كند.

پايان

آخرين مرحله درمان براي كودكان دشوار است چرا كه آن‌ها مي‌خواهند نتيجه كار را بفهمند.

انواع روش‌هاي بازي درماني

امروزه روش‌هاي مختلف و بسيار متنوعي براي اجراي بازي درماني طراحي شده است. ما در ادامه به چند نمونه از آن‌ها اشاره كرده‌ايم.

استفاده از روش تقليد در بازي درماني

كودكان به خصوص در سنين پايين بيشترين تأثير را از والدين خود مي‌پذيرند و دائماً تلاش مي‌كنند رفتارهاي آن‌ها را تقليد كنند. در بازي درماني به كمك تقليد، درمانگر از كودك مي‌خواهد تا در قالب بازي، نقش يكي از والدين خود را اجرا كند. اين كار باعث مي‌شود كه او راحت‌تر بتواند احساساتش را در مورد پدر و مادر ابراز كند و ترس و نگراني‌هاي خود را در جريان بازي به نمايش بگذارد.

استفاده از بازي‌هاي نمادين و ساير بازي‌هاي پرورش خلاقيت

كودكان بيش از هر زمان ديگري براي پرورش خلاقيت آماده هستند. درمانگر براي اينكه بتوانند اين ويژگي را در آن‌ها رشد دهند از بازي‌هاي نمادي استفاده مي‌كند. در جريان اين بازي‌ها از كودك خواسته مي‌شود كه با تخيلات خود يك موقعيت خاص را شرح دهد يا به كمك اشياي ساده و كاردستي‌هاي بسيار آسان مواردي نظير هواپيما و ماشين را تجسم كرده يا بسازد. همچنين استفاده از انواع فعاليت‌هاي هنري در جريان بازي‌ها نظير نقاشي، خمير بازي، شن بازي و ... نيز مي‌توانند در پرورش خلاقيت نقش بسيار مؤثري داشته باشند.

استفاده از بازي‌هاي فيزيكي

در بازي‌هاي فيزيكي بيشتر هدف اين است كه اعضاي بدن كودك در فرايند بازي درماني درگير باشد و او از كسالت و تنبلي كه به خصوص در دوران مدرن با رواج انواع بازي‌هاي مجازي و كامپيوتري شايع شده در امان بمانند. از همين رو در اين بازي كودك و درمانگر يك بازي كه نياز به جست و خيز و فعاليت بدني دارد را با هم انجام مي‌دهند.

كودك در بازي درماني چه چيزهايي مي آموزد؟

حركت به سمت واقعيت

كودك در دنياي خود از خيالات زيادي استفاده ميكند و درك صحيحي از ميزان قدرت خود ندارد. زماني كه در بازيهاي ساختار يافته متخصصين قرار مي‌گيرد؛ مي‌تواند ذره ذره تخمين مناسب‌تري از توانايي‌هاي خود كسب كند.

اهميت احترام

انسان نيازمند پذيرش احترام از سمت ديگران است؛ همانطور كه كودكان رشد مي‌كنند اين نيازمندي‌ها به نسبت عزت نفس تغيير مي‌كند. كودك در بازي‌ها مي‌تواند با كسب پيروزي به اعتماد به نفس بيشتر و در نتيجه استقلال بيشتري دست يابد.

ارتباط مابين بازي

حضور در بازي، درك نوبت، فراگيري مهارت حل مساله و... به اجتماعي شدن كودك و درك ارتباط مابين بازي كودك كمك مي‌كند. در حالي كه تمرين‌ها و نظريه‌هاي مختلفي در بازي درماني استفاده مي‌شود، موضوع اصلي در همه انواع آن تجربه‌ها، احساسات و ميل‌هاست.

بازي درمانگر خوب را از كجا بشناسيم؟

انتخاب درمانگر مناسب از مهم ترين موضوعاتي است كه والدين بايد در آن دقت بسياري لحاظ كنند. افراد زيادي تنها به مشورت دوستان و ديگر والدين بسنده مي‌كنند و پشيماني چيزيست كه نصيبشان مي‌گردد. در ادامه به برخي ويژگي‌هاي درمانگر خوب پرداخته‌ايم.

1- درمانگر خوب فرديست كه بتواند شرايطي را فراهم كند كه كودك به او اعتماد كند. يك درمانگر خوب به كودك شما آزادي عمل مي‌دهد و به سادگي كودك را به خاطر اشتباهاتش مورد سرزنش قرار نمي‌دهد.

2- به نكات مورد اهميت كودك توجه مي‌كند. به كودك اجازه مي‌دهد احساساتي را كه نمي‌خواهد بروز ندهد و يك ارتباط دوستي با كودك برقرار مي‌كند.

3- اگر كودك تمايل به بازي نداشته باشد، مشاور بايد او را تشويق كند، اگر كودك ساكت بماند و بازي نكند، مشاور بازي با اسباب بازي ها را شروع مي‌كند و بتدريج از كودك دعوت مي‌كند كه در بازي شركت كند.

4- درمانگر در طول درمان و هنگام كار با كودكان، بايد بپذيرد كه كودك دلايلي براي هر آنچه كه انجام مي‌دهد دارد و مسائل زيادي وجود دارد كه ممكن است براي كودك مهم باشد. در حالي كه قادر نيست آن‌ها را با درمانگر خود در ميان بگذارد.

5- براي اين كه درمانگر در بازي درماني موفق باشد، بايد داراي ويژگي‌هايي چون قابل اعتماد بودن، پذيرا بودن و احترام به كودك باشد.

مركز مشاوره حامي هنر زندگي با داشتن مشاوراني در زمينه‌هاي مختلف و مخصوصا كودكان و بهره بردن از متخصصان بازي درمانگر آماده كمك به والدين و كودكان است. براي اطلاع بيشتر مي‌توانيد از مشاوره تلفني بهره مند شويد.

براي آشنايي بيشتر در زمينه مشاوره تلفني كليك كنيد.

بازي درماني چه زماني مفيد است؟

تشخيص اختلالات احتمالي

از آن جا كه كودكان توانايي انتقال مفاهيم را ندارند از طريق بازي درماني مي‌توان به رفتارهاي ناسالم و احساسات دروني كودك پي برد. بدين صورت با تشخيص زودهنگام درمان موثرتر خواهد بود. به طور مثال فرزند بالاي 5 سال شما ممكن است مشغول بازي‌هاي حسي حركتي شود كه در اين شرايط احتمالا مبتلا به اختلال اوتيسم تشخيص داده مي‌شود. تشخيص اختلالي مانند اوتيسم در سنين پايين به ميزان قابل توجهي در بهبود بيماري موثر است.

براي آشنايي بيشتر در زمينه اختلال اوتيسم كليك كنيد.

افزايش قدرت سازگاري و آموزش كنار آمدن

براي كودكاني كه قوانين بازي را رعايت نمي‌كنند، درمانگر با ايجاد يك فضاي امن و مناسب به تشويق كودك براي رعايت قوانين مي‌پردازد. بدين صورت هيچ گونه اضطرابي به كودك وارد نمي‌شود و مي‌تواند روش‌هاي گوناگون كنار آمدن را بياموزد. 

پيشگيري از اختلالاتي مانند وسواس

مشاوران كودك از بازي درماني كه نوعي روان درماني است، براي درمان اختلالات كودكان و مخصوصا وسواس استفاده مي‌كنند. در واقع درمانگر با انتخاب بازي‌هاي مناسب از بروز و پيشروي برخي اختلالات در بزرگسالي جلوگيري مي‌كند. به علاوه به والدين نيز درباره اين بازي‌ها توضيحاتي داده مي‌شود كه آن‌ها بتوانند در موقعيت‌هاي ديگر نيز از آن‌ها بهره ببرند. مثلا كودكاني كه وسواس دارند تمايل كمتري به خمير بازي، گل بازي يا بازي‌هاي مشابه ديگر دارند. درمانگر با انتخاب صحيح اسباب بازي اين مشكل را حل مي‌كند.

براي شناخت بيشتر در زمينه روان درماني كليك كنيد.

قدرت مواجهه با مشكلات و كاهش اضطراب

يكي از مهم ترين و اساسي ترين نكاتي كه مي‌تواند به رشد سالم يك فرد در زندگي بزرگسالي منجر شود؛ داشتن قدرت حل مسئله است. هر گاه كودك بتواند از طريق مواجه صحيح با مشكلات و رويدادهايي كه موجب هيجان و اضطراب او شده‌اند روبه‌رو شود، مي‌تواند با تنش حاصله از آن نيز مقابله كند. كودك اگر نتواند هنگام رويارويي با اضطراب راهي منطقي براي خود پيدا كند، دچار ترس و دلهره خواهد شد.

براي اطلاع بيشتر در زمينه مهارت حل مسئله كليك كنيد.

استفاده از بازي درماني در خانه

استفاده از بازي درماني تنها به جلسات مشاوره كودك محدود نمي‌شود. بسياري از والدين مي‌توانند از بازي‌هاي مختلف در جهت ارتقاي توانمندي‌هاي جسمي، ذهني و ارتباطي فرزندشان بهره ببرند و به نوعي بازي درماني را در خانه نيز اجرا كنند. از جمله فعاليت‌هايي كه والدين در اين زمينه مي‌توانند انجام دهند مي‌توان به موارد زير اشاره كرد.

آموزش قوانين و مهارت‌هاي ارتباطي در جريان بازي

برخي كودكان در رعايت قوانين نانوشته در دنياي اجتماعي مشكل دارند. براي مثال اگر كودك شما كمي بيش فعال باشد نمي‌تواند نوبت را رعايت كند و دائماً وسط حرف ديگران مي‌پرد. به جاي اينكه دائماً به او گوشزد كنيد نبايد اين كار را انجام دهد يا به جاي اينكه سرزنشش كنيد مي‌توانيد مواردي كه كودك بايد رعايت كند را به عنوان قوانين يك بازي مطرح كنيد و تنها زماني به فرزندتان پاداش دهيد يا او را برنده اعلام كنيد كه او بتواند آن‌ها را رعايت نمايد. 

آموزش نكات درسي در قالب بازي درماني

برخي از پدر و مادرها فكر مي‌كنند جديت در آموزش درس به كودك به معناي سخت‌گيري بسيار يا ايجاد فضايي خشك و غير قابل انعطاف است. اين در حالي است كه كودكان اكثراً در اين فضا احساس استرس و اضطراب مي‌كنند و عملكرد خود را از دست مي‌دهند. اگر كودك شما مشكلي در يادگيري مفاهيم درسي دارد تلاش كنيد بدون سرزنش با استفاده از ابزارهاي كمكي و در قالب يك بازي آن را به فرزندتان آموزش بدهيد. بررسي‌ها نشان مي‌دهد اكثر كودكان در اين شرايط بيشترين بازدهي و عملكرد ذهني را از خود نشان مي‌دهند.

تقويت هوش هيجاني كودك و ارتقاي همدلي

هوش هيجاني به معناي توانايي فرد در تشخيص انواع احساسات و هيجانات، تفكيك آن از يكديگر و تشخيص آن‌ها در خود و ساير افراد است. همچنين همدلي به معناي اين است كه فرد بتواند دنيا را از دريچه چشم ديگري نگاه كند و احساسات او را درك نمايد. هرچقدر هوش هيجاني و همدلي بيشتر تقويت شود فرد در تعاملات اجتماعي موفق‌تر عمل خواهد كرد.

براي اينكه بتوانيد اين عوامل را در فرزندتان پرورش دهيد مي‌توانيد از بازي‌هاي نمايشي كمك بگيريد. در جريان نمايش شما مي‌توانيد از كودك بخواهيد كه خود را جاي افراد مختلف با احساسات متفاوت بگذارد و نقش آن‌ها را ايفا كند. اين امر به او كمك مي‌كند كه بتواند انسان‌ها و عواطفشان را در شرايط مختلف بيشتر درك كند و همدلي قوي‌تري را در خود پرورش دهد.

بايد توجه كنيد كه بازي درماني در منزل براي حل مشكلات شديد كودك به اندازه استفاده از بازي درماني توسط درمانگر موثر نخواهد بود به همين دليل بهتر است تا از مشاوره كودك در اين زمينه بهره مند شويد.

براي آگاهي بيشتر در زمينه مشاوره كودك كليك كنيد.

براي دريافت مشاوره در زمينه بازي درماني كودكان مي توانيد با مشاوران مركز مشاوره روانشناسي حامي هنر زندگي از طريق تلفن ثابت از كل كشور با شماره 9099075228 و از تهران با شماره 9092305265 تماس بگيريد.

منبع: بازي درماني