آنچه كه در دوران نوجواني از اهميت بالايي برخوردار است دستيابي به بهداشت بلوغ نوجوان در زمينه‌هاي جسماني، رواني و اجتماعي است. اگرچه در دوران نوجواني فرد در تمامي جهات در حال رشد است اما اين تغييرات به صورت همزمان اتفاق نمي‌افتد. بسياري از مواقع به دليل اين ناهماهنگي، اگرچه فرد به لحاظ جسماني اندامي بزرگ سالانه پيداكرده اما همچنان به لحاظ رفتاري و شيوه تفكر، كودكانه برخورد مي‌كند و يا بالعكس. درنتيجه اين شرايط، نوجوانان آسيب‌پذيري بالايي براي ابتلا به سردرگمي‌ها و آسيب‌هاي روحي و رواني دارند چراكه در اين شرايط آن‌ها نه خود را متعلق به جامعه كودكي و نه متعلق به جامعه بزرگ‌سالي مي‌بينند. در اين مطلب سعي مي‌كنيم تا ابعاد مختلف بلوغ را مورد بررسي قرار دهيم تا نوجوان بتواند به بهداشت بلوغ در زمينه‌هاي گوناگون دست يابد.

منبع: بهداشت بلوغ و نوجوان

بلوغ چيست؟

واژه بلوغ به معناي بالغ و كامل شدن است و با توجه به اين معنا، بلوغ مي‌تواند در تمامي ابعاد جسمي، فكري، عاطفي، اجتماعي و .. اتفاق بيافتد. اما آنچه بيشتر مورد بررسي قرارگرفته است به تغييرات جسماني مربوط است و مجموعه تغييراتي را شامل مي‌شود كه با سرعت در بدن فرد اتفاق افتاده و جسم فرد را از يك اندام كودكانه به يك اندام مردانه يا زنانه تبديل مي‌كند. ويژگي منحصربه‌فرد بلوغ آن است كه با سرعت و به‌صورت ناگهاني اتفاق مي‌افتد و چنانچه در ادامه خواهيم گفت، همين مسئله مشكلاتي را براي فرد در جهت تطابق خود با شرايط موجود ايجاد مي‌كند.

زمان بلوغ

در يك تقسيم‌بندي متداول و بر اساس سني كه فرد به مرحله بلوغ مي‌رسد، بلوغ به سه دسته زودرس، به موقع و ديررس تقسيم مي‌شود. در اين ميان افرادي كه بلوغ به‌موقع را سپري مي‌كنند نسبت به دو گروه ديگر، شرايط مساعدتري دارند. آن‌ها همزمان با تعداد زيادي از دوستانشان وارد اين شرايط مي‌شوند و درنتيجه احساس تنها نبودن در اين تغييرات و همچنين استفاده از تجربيات دوستان و همدلي با يكديگر به آن‌ها كمك بسياري مي‌كند تا از اين شرايط به‌سلامت عبور كنند. اما بلوغ زودرس و ديررس با توجه به جنسيت نوجوانان شرايط متفاوتي را ايجاد خواهد كرد.

اگرچه بلوغ زودرس براي پسرها، يك نكته مثبت تلقي مي‌شود و رسيدن هرچه سريع‌تر به اندامي مردانه برايشان به‌مثابه دستيابي به يك امتياز در ميان همسالان است اما تغيير اندام از حالت كودكانه به شكلي زنانه در ميان دختران، موضوع چندان مطلوبي به‌ويژه در شرايط حال حاضر جامعه كه ظرافت و لاغري را از محاسن و امتيازات جنس مونث مي‌دانند نيست.

بلوغ ديررس براي دختران، اگرچه به لحاظ جسماني نكته مثبتي است بااين‌حال يكي ديگر از امتيازاتي كه دارد، پختگي و توانايي بيشتر در درك شرايط و مراقبت از بهداشت خود، در مقابل شرايط جديد بدني ازجمله عادات ماهيانه است. اما پسران، در شرايطي كه ديرتر از همسالان خود به بلوغ برسند، معمولاً فشار بسياري را از جانب دوستان و گروه همسالان دريافت مي‌كنند و اين مسئله مي‌تواند زمينه‌ساز مشكلات روحي بسياري براي نوجوانان باشد. 

براي آشنايي بيشتر در زمينه سن بلوغ نوجوان كليك كنيد.

بهداشت بلوغ نوجوان در بعد جسمي

1. آگاهي درباره بلوغ جسمي

به‌طوركلي، هرچه آشنايي ما با يك پديده بيشتر باشد، توانايي كنترل و مديريت آن نيز افزايش پيدا خواهد كرد. بلوغ و ابعاد مختلف آن كه در تمامي زندگي فرد گسترده شده‌اند نيز براي مديريت مناسب، احتياج به دريافت اطلاعات دارند. اين اطلاعات را مي‌توان از والدين، اقوام نزديك و يا يك مشاور متخصص دريافت كرد.

اگر به‌عنوان والدين يك نوجوان مي‌خواهيد به او در اين زمينه آگاهي دهيد، همواره به خاطر داشته باشيد كه ادبيات صحبت شما مي‌بايست به‌صورت يك گفت‌وگوي دوستانه ميان دونفري باشد كه در يك جايگاه قرار دارند. صحبت‌هايي كه به‌صورت نصيحت و يا كنفرانس مطالب علمي و منطقي براي نوجوانان بيان مي‌شود و به‌صورت ضمني بيانگر آن است كه شما از موضع بالا به پايين با آن‌ها صحبت مي‌كنيد؛ جذابيت چنداني برايشان نخواهد داشت.

2. تغذيه مناسب براي داشتن بهداشت بلوغ نوجوان در بعد جسمي

با توجه به‌سرعت رشد در اين ايام، نوجوانان احتياج بيشتري به مصرف مواد غذايي دارند و حجم غذايي كه در هر وعده استفاده مي‌كنند نيز بيشتر خواهد شد. سوخت‌وساز بدن و رشد مناسب در اين بازه سني، به اين معناست كه روزانه مي‌بايست از تمامي انواع مواد غذايي موجود در هرم غذايي، استفاده شود. بااين‌حال بايد با استفاده از يك برنامه تغذيه اصولي، شرايطي را فراهم آورد كه علاوه بر تأمين مواد لازم براي بدن، از چاقي بيش‌ازحد نيز جلوگيري شود.

يكي از فاكتورهاي مهم تغذيه در اين دوران، استفاده از خوراكي‌هايي است كه آهن خون را تأمين مي‌كند. نياز به آهن در هردو جنس، در اين ايام بيش از گذشته خواهد بود. بااين‌حال به‌ويژه در دختران، به دليل عادات ماهانه معمولاً توصيه مي‌شود كه توجه بيشتري را در اين زمينه نشان دهند. ازجمله مواد غذايي داراي آهن مي‌توان به انواع گوشت، جگر و زرده تخم‌مرغ اشاره كرد.

3. جلوگيري از تمركز بر روي بلوغ جسمي

با شروع تغييرات جسمي، معمولاً توجه اطرافيان و به‌ويژه خود نوجوان، نسبت به اين مسئله چند برابر خواهد شد. يكي از نكات مهم در اين زمينه آن است كه از تمركز بيش‌ازحد بر روي اين مسئله خودداري كنيد. تحولات جسمي، ازجمله اتفاقاتي است كه دير يا زود براي همه نوجوانان خواهد افتاد. با تلاش براي پذيرش چنين ديدگاهي، اثرات نامطلوب توجه به اين تغييرات به‌ويژه براي افرادي كه بلوغ ديررس دارند، كاهش پيدا مي‌كند.

براي آگاهي بيشتر در زمينه نوجوان كليك كنيد.

بهداشت بلوغ نوجوان در بعد اجتماعي

علاوه بر جنبه جسماني، نوجوانان در ابعاد ديگر و به‌ويژه روابط اجتماعي نيز، نسبت به دوران كودكي متفاوت خواهند شد. شايد بتوان گفت تغييرات اجتماعي پيش‌آمده در اين ايام، يكي از دغدغه‌هاي اساسي براي والدين و نوجوانان است. در بعد اجتماعي، نوجوانان بيشتر تمايل دارند كه در كنار دوستان خود باشند و به قوانين گروه دوستي احترام بگذارند تا اينكه در كنار خانواده بوده و از اصول درون خانواده تبعيت كنند. اين امر تا حدود زيادي به اين خاطر است كه در اين ايام، نوجوانان در جست‌وجو براي تشكيل هويتي مستقل هستند و درنتيجه به‌تمامي ارزش‌ها و قوانين با نگاه شك و ارزيابانه توجه مي‌كنند تا بتوانند برخي از آن‌ها را به‌عنوان اصول براي خودشان در نظر بگيرند. ازجمله خطراتي كه در زمينه روابط اجتماعي براي نوجوان وجود دارد، مي‌توان به اين موارد اشاره كرد

1. هم شكلي طلبي

همان‌طور كه گفته شد، نوجوانان در اين بازه سني گرايش بالايي به گروه‌هاي دوستي دارند و تمايل دارند كه شبيه دوستانشان رفتار كنند تا در ميان آن‌ها پذيرفته شوند. اين مسئله در صورتي كه اصول مورد تاييد دوستان، با اصول خانواده متفاوت باشد، مي‌تواند سبب‌ساز مشكلات بسياري باشد.

2. مركز توجه بودن

نوجوانان در اين بازه سني معمولاً احساس مي‌كنند كه در مركز توجه ديگران قرار دارند و همگان به آن‌ها به شكلي ويژه نگاه مي‌كنند. به همين خاطر بعضي‌اوقات به رفتارهاي نمايشي در مقابل ديگران دست مي‌زنند و يا توجه بسياري را صرف ظاهر خود مي‌كنند تا از ديد ديگران، بهترين باشند.

3. توجه به جنس مخالف

با توجه به تغييرات جسمي و اجتماعي صورت گرفته در نوجوانان، اكنون آن‌ها به دنبال برقراري ارتباط با جنس مخالف درخواهند آمد. اگرچه اين رفتار، نتيجه طبيعي تغييرات بدني و ورود آن‌ها به دوره بزرگ‌سالي است، اما با توجه به اينكه قدرت تفكر و به عبارت ساده‌تر پختگي فرد به حد مطلوب نرسيده است، احتمال بروز پيامدهاي ناخوشايندي نظير رفتارهاي جنسي پرخطر و يا انواع سوءاستفاده‌هاي احساسي و جنسي وجود دارد.

آنچه والدين بايد درباره بهداشت بلوغ نوجوان در بعد اجتماعي بدانند

1. براي افزايش بهداشت بلوغ نوجوان در بعد اجتماعي با او وارد صحبت شويد  

نوجوانان به دنبال شكل‌دهي يك هويت و شخصيت مستقل براي خود هستند و از شخصيت وابسته دوران كودكي به‌تدريج فاصله خواهند گرفت. جست‌وجوي انواع اطلاعات، از منابع مختلف يكي از راهكارهاي نوجوانان براي آشنايي با ديدگاه‌هاي مختلف در جهت ايجاد هويت است. به همين خاطر اگر تمايل داريد كه نوجوانتان به شيوه‌اي خاص رفتار كند، تلاش كنيد تا از طريق صحبت كردن و يا ساير شرايطي كه مي‌توانيد مهيا كنيد، به يكي از مهم‌ترين منابع اطلاعاتي براي نوجوانتان تبديل شويد.

در آگاهي دادن به نوجوان، به اين نكته توجه داشته باشيد كه او ديگر كودكي نيست كه بخواهيد با شيوه آمرانه با او صحبت كنيد. او براي تبعيت از صحبت‌هاي شما، احتياج به دليل و منطق دارد. در نتيجه در مكالماتتان به اين امر توجه كرده و سعي كنيد دلايل خود را بابت هر مسئله براي وي توضيح دهيد.

2. ايجاد برنامه‌ريزي‌هاي مناسب

اگر دلتان نمي‌خواهد فرزندتان با گروه خاصي رفت‌وآمد كند، يكي از مناسب‌ترين راهكارها اين است كه به‌جاي درگيري مستقيم با فرزندتان، تلاش كنيد تا به شكلي غيرمستقيم، ساعات روز وي را پركنيد تا زماني براي گذراندن در كنار افراد نامناسب باقي نماند.

3. براي افزايش بهداشت بلوغ نوجوان در بعد اجتماعي به او اهميت بدهيد

فرزند شما، اكنون از دوران كودكي فاصله گرفته است و در تلاش است تا به‌عنوان يك بزرگ‌سال براي خود جاي پايي باز كند. سعي كنيد به‌عنوان خانواده وي، نخستين كساني باشيد كه اين اهميت را براي او قائل مي‌شويد. براي مثال در مورد مسائل مختلف از او هم‌ نظر بخواهيد و يا با امور مختلف آشنايش كنيد. اين مسئله به شما در شكل‌دهي يك رابطه مناسب با فرزندتان بسيار كمك خواهد كرد.

4. به حريم خصوصي فرزندتان احترام بگذاريد

رفتارهايي نظير چك كردن مكالمات فرزندان، تعقيب آن‌ها در مسيري كه مي‌روند و يا ساير رفتارهاي ازاين‌دست، اگرچه از جانب والدين به اين خاطر انجام مي‌شود كه نگران پيامد رفتارها هستند، اما باعث مي‌شود كه اعتماد ميان شما و فرزندتان از بين برود. اين امر، پيامدهاي بسيار منفي را به همراه خواهد داشت.

در طول سال‌هايي كه فرزندتان در دوران نوجواني است، به اين مسئله توجه داشته باشيد كه اگرچه او مي‌بايست در چهارچوب اصول خانوادگي رفتار كند، اما قرار نيست او آيينه‌اي از والدينش باشد و برخي تفاوت‌ها ميان شما و او نه‌تنها نامطلوب نيست، بلكه بسيار طبيعي است.

براي اطلاع بيشتر در زمينه ويژگي هاي نوجوان كليك كنيد.

بهداشت بلوغ نوجوان در بعد رواني

ديدگاه‌هاي جديد در روانشناسي، معتقدند كه تمامي ابعاد جسمي، روحي و اجتماعي در يك انسان ارتباطي متقابل با يكديگر دارند و از هم تأثير مي‌پذيرند؛ به همين خاطر بسياري از مسائلي كه در زمينه سلامت روان مطرح مي‌شوند، ريشه در عوامل جسماني و يا اجتماعي دارند. بااين‌حال رشد سالم هويت رواني نيز، نيازمند توجه به نكات خاصي است كه در ادامه بيان خواهيم كرد.

1. سازگار شدن با شرايط جديد

به عقيده روانشناسان، هر تغيير و تحول جديدي در زندگي فرد، نيازمند تلاشي مضاعف در جهت سازگار شدن با شرايط جديد است. تلاش در جهت سازگاري، حجم زيادي از انرژي رواني فرد را درگير خود مي‌كند و به‌تبع آن، ميزاني از تنش و فشار رواني را وارد زندگي وي مي‌كند. به همين خاطر نوجواني و سازگار شدن با تغيير شرايط از كودكي به بزرگ‌سالي، معمولاً با استرس و تنشي دروني همراه است. يكي از نكاتي كه والدين و اطرافيان مي‌بايست به آن توجه داشته باشند اين است كه سعي كنند به اين شرايط دامن نزنند. براي مثال درگيري‌هاي لفظي و انتقادهاي مداوم، ازجمله عواملي هستند كه باعث افزايش تنش در فرد مي‌شوند.

2. خشم

فشار رواني ناشي از شرايط موجود، ممكن است به‌صورت خشم و پرخاشگري نسبت به ديگران بروز يابد. به‌ويژه در شرايطي مانند انتقادهاي خانواده، بحث و اختلاف‌نظر و يا نرسيدن فرد به آنچه خواهانش بوده، شاهد پرخاشگري از جانب نوجوانان هستيم. اين خشم مي‌تواند به‌صورت رفتارهاي پرخاشگرانه و درگيري يا به‌صورت رفتارهاي منفعلانه‌تري نظير قهر كردن يا لجبازي خود را نشان دهد. در اين شرايط اطرافيان بايد توجه داشته باشند كه رفتار نوجوان به دليل فشاري است كه از درون احساس مي‌كند و آن‌ها نبايد تبديل به حريفي براي پرخاش يا لجبازي فرزندشان باشند. بلكه بايد تلاش كنند تا با مديريت شرايط، از تشديد اين وضعيت جلوگيري كنند.

3. جسماني سازي

اضطراب ناشي از شرايط جديد، گاهي ممكن است به‌جاي پرخاش و برون‌ريزي، به شكل انواع بيماري‌هاي جسمي و رواني خود را نشان دهد. سردرد، دل‌درد، حساسيت‌هاي پوستي و يا بيماري‌هاي رواني نظير افسردگي و اضطراب، ازجمله شرايطي هستند كه نشان مي‌دهند نوجوان، احتياج به كمك و همراهي در سازگاري با شرايط موجود دارد. براي از ميان برداشتن چنين مشكلاتي، سعي كنيد از يك مشاور متخصص در اين زمينه كمك بگيريد و همچنين با آرام نگه‌داشتن فضاي خانه و صحبت كردن‌هاي دوستانه با فرزندتان، از فشار رواني او كم كنيد.

4. تنوع طلبي

جست‌وجو براي پيدا كردن ارزش‌هايي كه فرد به آن‌ها پايبند باشد، در اين ايام باعث مي‌شود كه اطرافيان احساس كنند، نوجوانان بي‌ثبات شده‌اند. آن‌ها ممكن است يك روز اعتقاداتي را عنوان كنند و مدتي بعد، برخلاف آنچه گفته بودند رفتار كنند. در اين شرايط سعي كنيد تا جاي ممكن از طريق صحبت كردن و آشنايي با ديدگاه‌هاي نوجوان، او را به سمت اهداف تربيتي موردنظر خانواده سوق دهيد. براي مثال اگر نوجوان اعتقاد به اصولي مغاير با اصول خانواده را بيان مي‌كند؛ به‌جاي عصبانيت و پرخاش سعي كنيد تا از طريق صحبت دلايل اعتقادش به آنچه مي‌گويد را پيدا كنيد و سپس دلايل خودتان براي مخالفت با آن اصول را بيان كنيد.

5. افت تحصيلي

بسياري از نوجوانان در اين سنين دچار افت تحصيلي خواهند شد. اين مسئله مي‌تواند دلايل بسياري داشته باشد. از زير سال بردن چرايي درس خواندن و ابراز بي‌علاقگي نسبت به ادامه تحصيل، تا ضعف در توجه و تمركز، مي‌توان دلايل بسياري را براي اين افت مطرح كرد. گاهي اوقات نيز اين مسئله ناشي از بروز يك مشكل در محيط مدرسه، با دوستان و معلمان است. براي رفع اين مشكل، در درجه اول علت اين شرايط را پيدا كنيد و براي حل آن اقدام كنيد. در مرحله بعدي سعي كنيد با رفتارهاي همدلانه به نوجوان كمك كنيد تا زمان مناسبي را به فعاليت‌هاي درسي اختصاص دهد و افت تحصيلي را جبران نمايد.

براي شناخت بيشتر در زمينه روانشناسي نوجوان كليك كنيد.

بهداشت بلوغ نوجوان در زمينه هويت‌يابي

همه مطالبي كه درزمينهٔ نوجواني بيان شد را مي‌توان تحت عنوان كلي هويت‌يابي قرارداد. هويت به معناي ويژگي‌هايي است كه فرد با آن‌ها خود را مي‌شناسد و به ديگران معرفي مي‌كند. به اعتقاد روانشناسان، تكليف ايام نوجواني، دست‌يابي به اين هويت است. تلاش براي رسيدن به اين هدف، معمولاً باعث مي‌شود تا ميان خانواده و نوجوان درگيري‌هايي پيش بيايد چراكه نوجوانان ممكن است براي مدتي نسبت به خانواده و ارزش‌هاي خانواده در فاصله دوري قرار بگيرد و معمولاً اين امر براي خانواده‌ها نگران‌كننده و غيرقابل‌قبول است.

اما بايد به اين مسئله توجه داشته باشيد كه ايجاد درگيري و تنش صرفاً باعث مي‌شود كه نوجوان بيش‌ازپيش از خانواده فاصله بگيرد. براي طي كردن اين شرايط به شيوه مطلوب مي‌بايست دوستانه در كنار فرزندتان باشيد و نشان دهيد كه او را درك مي‌كنيد. درعين‌حال صحبت كردن با او، يكي از كليدي‌ترين نكات براي حل موفقيت امير اين بحران است. اما براي صحبت با فرزند نوجوانتان، همواره به شرايط خاص صحبت كردن كه پيشتر ذكر شد توجه داشته باشيد.

سوالات متداول

چگونه مي‌توان يك گفت‌وگوي موفق با يك نوجوان داشت؟

در صحبت با يك نوجوان توجه داشته باشيد كه از موضع برابر با او صحبت كنيد و صحبت‌هايتان رنگ نصيحت نداشته باشد به علاوه سعي كنيد دليل خواسته‌هايتان را براي وي توضيح دهيد.

براي دريافت مشاوره در زمينه بهداشت بلوغ و نوجوان مي توانيد با مشاوران مركز مشاوره روانشناسي حامي هنر زندگي از طريق تلفن ثابت از كل كشور با شماره 9099075228 و از تهران با شماره 9092305265 تماس بگيريد.

منبع: بهداشت بلوغ و نوجوان