درمان شناختي رفتاري يا CBT يكي از انواع رويكردهاي روان درماني است كه تلاش مي‌كند با هدف قرار دادن افكار فرد در طول جلسات درماني و تغيير دادن آن‌ها منجر به بهبود هيجانات و رفتارهاي ناخوشايند شود. اين روش رايج‌ترين رويكرد كنوني در درمان اختلالات رواني است و براي طيف وسيعي از اختلالات و مشكلات نظير افسردگي، انواع اضطراب، ترس‌ها، اعتياد و حتي مشكلات جسماني نظير سندروم روده تحريك پذير نيز استفاده مي‌شود. ممكن است شما بخواهيد قبل از مراجعه به درمانگر براي حل مشكل خود، از انواع روش‌هاي درماني آگاهي داشته باشيد و با اين آگاهي به سراغ درمانگري برويد كه در درمان مورد نياز شما تخصص كافي داشته باشد. در ادامه اين مقاله در مورد درمان شناختي رفتاري توضيحات بيشتري ارائه خواهيم داد پس همراه ما باشيد.

منبع: درمان شناختي رفتاري CBT | پروتكل و فنون درمان شناختي رفتاري را چيست

درمان شناختي رفتاري چيست و چگونه پديد آمد؟

درمان شناختي رفتاري درماني است كه در سبب شناسي مشكلات روحي رواني بيش از هر چيز به نقش تفكر تأكيد مي‌كند و الگوي تفكر افراد را به عنوان عامل تداوم بخش اين مشكلات مي‌شناسد. اين درمان بعد از يك دوره تسلط رويكرد رفتار درماني در روانشناسي پديد آمد. رفتار درمانگران در فرايند بهبودي مراجعان خود تنها به رفتارهاي مخرب آن‌ها توجه مي‌كردند. آن‌ها به كمك روش‌هايي نظير شرطي‌سازي كلاسيك يا شرطي‌سازي عاملي به دنبال رفع مشكلات مراجعان خود بودند و تلاش مي‌كردند همه چيز را به طور كاملاً عيني حل و فصل كنند.

اما پژوهش‌ها نشان مي‌داد برخي مشكلات نظير افسردگي معمولاً به درمان‌هاي رفتاري جواب نمي‌دهند. در اين ميان درمان‌هاي روان پويشي كه پيش از رفتارگرايي در اوج قدرت بودند نيز در درمان اين مشكلات چندان موفقيت‌آميز عمل نكرده بودند از همين رو مي‌توان گفت درمان شناختي رفتاري در پاسخ به محدوديت‌هاي دو رويكرد ذكر شده پديد آمد و نظريه‌پردازان زمينه‌ساز آن نظير راتر و بندورا تلاش كردند تا بين ذهنيت گرايي و عينيت‌گرايي صرف تعادلي ايجاد نمايند و مؤلفه‌هاي اثربخش رويكردهاي گذشته را در كنار يكديگر به كار برند.

براي اطلاع بيشتر در زمينه روان درماني كليك كنيد.

درمان شناختي رفتاري چه كاري انجام مي دهد؟

درمان شناختي رفتاري CBT بر اين فرض استوار شده است كه افكار، احساسات و رفتار انسان همگي با يكديگر در ارتباط هستند، اما افكار در مركز تمامي اين‌هاست. در واقع رويكردهاي شناختي رفتاري عامل اصلي همه مشكلات را افكار منفي مي‌دانند زيرا وقتي اين افكار در ذهن جريان پيدا مي‌كنند، چرخه‌اي معيوب ايجاد مي‌كنند. به اين صورت كه در ابتدا افكار منفي منجر به احساسات و رفتارهاي مخربي مي‌شود، سپس اين احساسات و رفتارها افكار منفي بيشتري ايجاد مي‌كنند و اين چرخه به همين صورت ادامه مي‌يابد و خود را تقويت مي‌كند.

CBT با كمك به اصلاح اين افكار اين چرخه را در هم مي‌شكند و منجر به بهبودي فرد مي‌شود. برخلاف بسياري از روش‌هاي درماني، اين درمان بر مشكلات فرد در زمان حال تمركز مي‌كند و زماني به مسائل گذشته مي‌پردازد كه عملكرد فعلي فرد را تحت تاثير قرار داده باشند.

براي آشنايي بيشتر در زمينه افكار منفي كليك كنيد.

تكنيك‌هاي مورد استفاده در درمان شناختي رفتاري

در درمان شناختي رفتاري از فنون مختلفي استفاده مي‌شود كه ما در ادامه به چند مورد از مهم‌ترين موارد آن اشاره كرده‌ايم. همچنين شما مي‌توانيد با دريافت مشاوره تلفني از مركز روانشناسي حامي هنر زندگي از تكنيك مناسب براي درمان مشكلات خود آگاه شويد.

اصلاح شناختي رفتاري

در اصلاح شناختي رفتاري درمانگر به درمانجو در مورد تحريف‌هاي شناختي يا همان خطاهاي ذهني آموزش‌هايي را ارائه مي‌دهد. همچنين به درمانجو مي‌آموزد كه چگونه روزانه افكار مختلفي كه به طور خودكار از ذهنش عبور مي‌كنند را ثبت كرده و بتواند خطاهاي شناختي ذهن خود را شناسايي كند.

از آنجايي كه درمانگران شناختي رفتاري معتقدند احساسات و رفتار ما در نتيجه الگوهاي ذهني ما پديد مي‌آيد؛ روانشناس در اين رويكرد به مراجع كمك مي‌كند تا براي خطاهاي شناختي خود جايگزيني پيدا كند و افكار سالم‌تري را در نظر بگيرد. طرفداران اين رويكرد با پشتوانه پژوهش‌هاي علمي انجام شده در اين حوزه معتقدند كه با اصلاح شناخت‌ها يا همان افكار مخرب فرد الگوي رفتاري او نيز تغيير مي‌كند و هيجانات مثبت‌تري نيز تجربه مي‌شوند.

بازسازي عقلاني

بازسازي عقلاني كه بيشتر به كارهاي درمانگر مشهور آلبرت آليس اشاره دارد، تكنيكي است كه در جريان تغيير افكار ناسالم از آن استفاده مي‌شود. در واقع تغيير دادن الگوهاي مخرب ذهني كار آساني نيست و درمانگر بايد در جريان يك گفت و گوي عقلاني به فرد كمك كند تا بتواند به نامعقول بودن انديشه‌هاي خودش پي ببرد. در بسياري از موارد درمانگر از مراجع مي‌خواهد گفت و گوهاي دروني كه در ذهنش جريان دارد را تحت نظر قرار دهد و آن‌ها را اصلاح كند. در واقع در اين روش بيمار مي‌آموزد وقتي ناراحت مي‌شود لحظه‌اي تأمل كند و از خودش بپرسد در ذهنش به خود چه مي‌گويد؟

مايه كوبي عليه استرس

مايه كوبي عليه استرس در واقع به معناي مقاوم‌سازي بيمار در برابر فشارهاي رواني فعلي و آينده است كه از بروز مشكلات رواني پيشگيري مي‌كند. براي اين كار درمانگر راهبردهاي مقابله‌اي جديدي را به درمانجو مي‌آموزد و هم چنين به او كمك مي‌كند تا از راهبردهاي مقابله‌اي كه خود از قبل در اختيار داشته به نحو احسن استفاده نمايد.

اين روش داراي سه مرحله مفهوم بندي، مهارت‌آموزي و كاربرد است. در مفهوم بندي مراجع ياد مي‌گيرد كه تشخيص دهد چگونه افكار، منجر به استرس، هيجانات منفي و رفتارهاي نامناسب مي‌شود. در مرحله بعدي درمانگر آموزش‌هايي نظير مهارت كنترل هيجانات و بازسازي شناختي را آموزش مي‌دهد و درمانجو آن‌ها را در اتاق درمان و بيرون از جلسات تمرين مي‌كند. در آخر از فرد خواسته مي‌شود تا از مهارت‌هاي آموخته شده در شرايط پر استرس كمك بگيرد و روي پيشگيري از مشكلات نيز تمركز نمايد.

درمان شناختي رفتاري در چه مواردي به كار گرفته مي شود؟

پژوهش‌هاي بسياري كه در زمينه CBT انجام شده به ما نشان مي‌دهد كه اين روش در بهبود طيف وسيعي از اختلالات رواني اثرگذار است. علاوه بر افسردگي و اضطراب كه بيشترين بهره را از CBT مي‌برند، اين درمان براي بسياري از اختلالات اولين درمان انتخابي مي‌باشد كه شامل موارد زير هستند.

- اختلال وسواس فكري- عملي (OCD)

- اختلال پانيك

- اختلال استرس پس از سانحه

- انواع فوبيا

- اختلالات خوردن شامل بي اشتهايي و پرخوري عصبي

- اختلالات خواب نظير بي خوابي

- اختلالات مربوط به مصرف مواد و الكل

علاوه بر اختلالات رواني CBT مي‌تواند در بهبود برخي از مشكلات سلامتي كه به صورت مزمن فرد را درگير مي‌كند تاثير گذار باشد. مشكلاتي چون سندروم روده تحريك پذير (IBS) و سندروم خستگي مزمن (CFS) نيز با CBT قابل رفع هستند. علاوه بر اينكه اين درمان در بهبود علائم جسماني اين اختلالات موثر است، به فرد كمك مي كند تا بتواند راحت تر با علائم ناشي از اين بيماري‌ها كنار بيايد.

براي اطلاع بيشتر در زمينه انواع فوبيا و اختلال استرس پس از سانحه كليك كنيد.

درمان شناختي رفتاري و افسردگي

درمان شناختي رفتاري رايج‌ترين رويكرد كنوني در درمان اختلالات رواني است و يكي از اختلالاتي كه بيش از هر چيز از درمان شناختي رفتاري سود مي‌برد افسردگي است. آرون بك از پيشگامان درمان شناختي رفتاري براي درمان اين اختلال به كمك فنون شناختي و رفتاري تلاش‌هاي بسياري نمود. او در اين راستا سعي مي‌كرد به مراجع نشان دهد كه چه الگوهاي فكري مخربي باعث بروز اين مشكل در او شده‌اند. براي مثال بك اين مسئله را مطرح كرد كه افسرده‌ها در سه حوزه عقايد بيش از حد بد بينانه و منفي دارند كه شامل خود، آينده و ديگران است. در واقع آن‌ها دائماً خود را سرزنش مي‌كنند، فكر مي‌كنند ديگران افراد متخاصم و آسيب‌رساني هستند و هم چنين اميدي به آينده نيز ندارند. بك براي درمان اين شرايط استفاده از فنون زير را پيشنهاد داد كه امروزه در درمان افسردگي تا حد زيادي كاربرد دارند.

1- افزايش سطح فعاليت روزانه فرد براي غلبه بر نافعالي شديد كه در افسردگي مشاهده مي‌شود.

2- افزايش فعاليت‌هاي لذت بخشي كه فرد در آن‌ها از تسلط كافي برخوردار است.

3- تصويرسازي شناختي به‌گونه‌اي كه فرد موقعيت‌هاي مهم را در ذهن تجسم كرده و به طور ذهني مشكلات و موانع را پيش‌بيني نمايد.

4- آموزش مهارت‌هاي بين فردي نظير جرات مندي و قاطعيت

5- شناسايي افكار خودكاري كه در دوره‌هاي افسردگي به سراغ فرد مي‌آيند.

7- آموزش مهارت‌هاي حل مسئله به جاي كناره گيري از مشكلات

براي اطلاع بيشتر در زمينه اختلالات رواني و درمان افسردگي كليك كنيد.

در جريان CBT چه اتفاق هايي مي افتد؟

هنگامي كه به شما درمان شناختي رفتاري توصيه مي‌شود؛ شما بايد با يك روان درمانگر متخصص در اين حيطه، به صورت هفتگي يا هر دو هفته يك بار براي رفع مشكل خود ملاقات كنيد. تعداد جلسات در اين درمان از 5 تا 20 جلسه متغير است و هر جلسه چيزي بين نيم ساعت تا يك ساعت به طول مي‌انجامد. در جريان جلسات درماني روان درمانگر به شما كمك خواهد كرد تا مشكلات اصلي خود را به مشكلات كوچك تري تقسيم كنيد. مثلا مشخص كنيد كه دقيقا چه مشكلاتي در سطح فكر، هيجانات و رفتارهاي خود داريد.

همچنين درمانگر به شما كمك خواهد كرد سه حوزۀ فكر، هيجان و رفتار را به دقت بررسي كنيد و از تاثيرات آن‌ها بريكديگر آگاه شويد و بدانيد كه چطور اين‌ها مي‌توانند به شما آسيب بزنند و به صورت متعارض با واقعيت عمل كنند. پس از اين با آموزش و تمرين، با مهارت‌هايي براي تغيير اين سطوح آشنا خواهيد شد. هدف اصلي در اين درمان اين است كه شما بتوانيد مهارت‌هايي را كه در طول درمان ياد مي‌گيريد در خارج از جلسات و در زندگي روزمرۀ خود نيز به كار ببريد. به همين منظور است كه درمانگران پس از هر جلسه يكسري تكاليف خانگي را به شما ارائه مي‌دهند تا بتوانيد اين مهارت‌ها را در شرايط گوناگون تمرين كنيد و در نهايت بدون كمك درمانگر نيز قادر به حل مشكلات خود باشيد.

سوالات متداول

درمان شناختي رفتاري بيشترين كاربرد را در درمان چه اختلالاتي دارد؟

درمان شناختي رفتاري بيشترين نقش را در درمان افسردگي و اضطراب دارد با اين حال در درمان وسواس فكري عملي و مشكلات جسماني مانند سندروم روده تحريك پذير نيز تاثيرگذار هستند.

براي آشنايي بيشتر در زمينه وسواس فكري عملي و روده تحريك پذير كليك كنيد.

براي دريافت مشاوره در زمينه يافتن بهترين درمان مي توانيد با مشاوران مركز مشاوره روانشناسي حامي هنر زندگي از طريق تلفن ثابت از كل كشور با شماره 9099075228 و از تهران با شماره 9092305265 تماس بگيريد.

منبع: درمان شناختي رفتاري CBT | پروتكل و فنون درمان شناختي رفتاري را چيست