اختلالات رفتاري كودكان معمولا زماني براي والدين مشخص مي‌شود كه كودكان رفتارهايي خارج از محدوده سني‌شان نشان مي‌دهند. رفتارهايي كه بيش از حد چالش آور بوده و به اصطلاح رفتارهاي سخت ناميده مي‌شوند. شيطنت، نافرماني و رفتارهاي تكانشي در كودكان امري طبيعي است اما برخي از كودكان بيش از حد آزاردهنده و دشوار رفتار مي‌كنند. از رايج ترين اختلالات رفتاري مي‌توان به اختلالات نافرماني مقابله اي(ODD)، اختلال بيش فعالي، نقص توجه (ADHD) و اختلال سلوك (OC) اشاره داشت. اين اختلالات به دليل نشانه‌هاي مشتركي كه دارند، تشخيص گذاري را بسيار دشوار مي‌كنند. ممكن است يك كودك يا نوجوان همزمان به دو اختلال دچار باشد كه تشخيص و درمان آن تنها به عهده روانشناس است. در ادامه به بررسي كامل اختلالات رفتاري كودكان و روش‌هاي درماني آن مي‌پردازيم.

منبع: اختلالات رفتاري كودكان

دلايل اختلالات رفتاري كودكان

اختلالات رفتاري كودكان ناشي از عوامل بسيار متعددي هستند كه از مهم‌ترين آن‎‌ها مي‌توان به موارد زير اشاره كرد:

1. دلايل بيولوژيكي (زمينه ارثي، بيوشيميايي و نورولوژيكي را شامل مي‌شود.)

2. مشكلات خانوادگي و محيط پراسترس

3. شكست‌هاي مكرر و تجربه‌هاي ناخوشايند در زندگي

4. محيط اجتماعي و فرهنگي نامطلوب

پيامدهاي اختلالات رفتاري كودكان

اختلالات رفتاري تاثيرات زيادي بر روي زندگي فرد گذاشته و با پيامدهايي همراه هستند كه عبارتند از:

1. مشكلات تحصيلي

تحقيقات نشان داده كه اكثر كودكان مبتلا به اختلال رفتاري در درس و تكاليف مدرسه ضعف دارند. معمولا اين كودكان به اندازه سن عقلي خود درس نمي‌خوانند و در نتيجه همواره عقب تر از سال تحصيلي مورد انتظار هستند. حتي در برخي كودكان مبتلا به اختلالات رفتاري شديد، توانايي خواندن و نوشتن نيز وجود ندارد. 

2. عدم سازگاري اجتماعي

كودكان مبتلا به اختلالات رفتاري مشكلات خود را به صورت پرخاش و تهاجم يا اضطراب و تشويش نشان مي‌دهند. هر دوي اين دسته‌ها در روابط اجتماعي‌ و برخورد با ساير افراد دچار مشكل مي‌شوند. حتي اين تصور وجود دارد كه آنان مي‌توانند رفتارهاي خود را كنترل كنند و در نتيجه مورد سرزنش و تنبيه قرار مي‌گيرند. 

3. مشكلات زبان

يكي ديگر از اثرات اختلالات رفتاري كودكان اين است كه در صحبت كردن و به طور كلي توانايي‌هاي زباني دچار مشكل مي‌شوند. ممكن است كه نتوانند در مورد موضوع اصلي و مورد نظر خود صحبت كنند و يا حتي پژواك گويي داشته باشند. در برخي از كودكان با مشكل بسيار شديد، توانايي زبان حتي شكل هم نگرفته است. 

انواع اختلالات رفتاري كودكان

از جمله انواع اختلالات رفتاري كودكان مي‌توان به موارد زير اشاره داشت :

1. اختلال نافرماني مقابله اي

كودكان مبتلا به اختلال نافرماني مقابله‌اي به طور رايج رفتارهايي مثل زود عصباني شدن، بدخلقي‌هاي مداوم، دعوا و جدل دائمي با بزرگسالان (بحث با والدين و نپذيرفتن قوانين)، آزار و اذيت ديگران، عزت نفس پايين و... از خود نشان مي‌دهند. اختلال نافرماني مقابله‌اي از شيوع بالايي برخوردار است، به طوري كه در بين كودكان زير 12 سال تقريبا يك نفر از دو نفر اختلال نافرماني مقابله‌اي دارند. ابتلاي پسرها در اين اختلال حدودا دوبرابر دخترهاست. براي آگاهي بيشتر از اختلال نافرماني مقابله اي كليك كنيد.

2. اختلال سلوك

كودكان داراي اختلال سلوك به صورت افراط گونه‌اي رفتارهاي ناشايست و ضد اجتماعي دارند و به همين دليل بيشتر به بچه‌هاي بد معروف‌اند. طبق تحقيقات يك سوم مبتلايان به اختلال سلوك دچار بيش فعالي نيز هستند. برخي رفتارهاي رايج كودكان با اختلال سلوك عبارتند از:

_عدم پيروي از صاحبان قدرت خصوصا والدين

_سابقه فرار از مدرسه به دفعات

_تمايل زياد به مصرف سيگار و الكل در سنين كم

_فقدان حس همدردي با ديگران

_رفتارهاي خشونت آميز با حيوانات و طبيعت

_رفتارهاي ساديستي مثل قلدري، باج گيري، سوء استفاده جسمي، جنسي و...

_تمايل به دعوا از نشانه‌هاي اختلالات رفتاري كودكان

_استفاده از سلاح در دعوا

_دروغگويي افراطي

_تمايل به فرار از خانه

_ تمايلات خودكشي

براي كسب اطلاعات بيشتر از اختلال سلوك كليك كنيد.

3. اختلال بيش فعالي و نقص توجه

2 تا 5 درصد از كودكان به صورت تقريبي دچار بيش فعالي و نقص توجه هستند. پسرها نسبت به دخترها سه برابر بيشتر به اين اختلال دچار مي‌شوند. از ويژگي‌هاي اين اختلال مي‌توان به موارد زير اشاره كرد:

1. نقص توجه: فراموش كردن قواعد، دشواري در تمركز، پريدن از يك تكليف به تكليف ديگر، ناقص رها كردن تمام تكاليف از جمله موارد نقص توجه هستند. براي اطلاع بيشتر از بيش فعالي كليك كنيد.

2. تكانشگري: بدون تفكر رفتار كردن، بيش از حد حرف زدن ، تحمل كم، انجام اشتباهات زياد

3. بيش فعالي: جنب و جوش بيش از حد، بيقراري، ناتواني در نشستن و كاري نكردن

4. اختلال تيك

اين اختلال به صورت يك فعاليت حركتي يا صوتي ناگهاني است كه به صورت غيرارادي رخ مي‌دهد. اين اختلال معمولا در شرايط استرس‌زا و فشار رواني شديدتر مي‌شود. به همين دليل براي كاهش آن از موقعيت‌هاي اجتماعي اجتناب مي‌كنند. اختلال تيك در اكثر مواقع موقتي است و با روش‌هاي درماني همچون دارو و مداخلات روانشناختي بهبود مي‌يابد. 

عوامل خطرساز در بروز اختلالات رفتاري در كودكان

علت‌هاي اصلي اختلالات رفتاري ذكر شده همچنان نامشخص است. اما عوامل خطرساز عبارتند از:

1. جنسيت: پسر بودن يكي از عوامل خطرساز براي ابتلا به اختلالات رفتاري است. هنوز نتوانسته‌اند ميان عوامل ژنتيكي و عوامل اجتماعي در بروز اين اختلالات تفاوتي قائل شوند.

2. بارداري و تولد: تولد زودهنگام و وزن كم و در برخي موارد حاملگي‌هاي دشوار در بروز مشكلات رفتاري كودكان در آينده تاثير دارند.

3. مزاج: احتمال ابتلا در كودكاني كه از تربيت دشوار برخوردار بوده‌اند و از سنين كم زودجوش و پرخاشگر هستند، بيشتر است.

4. زندگي خانوادگي: هرچه خانواده مشكلات بيشتري داشته باشد، احتمال بروز اختلال نيز افزايش مي‌يابد. مشكلات خانوادگي مثل خشونت خانگي، فقر، كم توجهي والدين يا سوء استفاده در بروز اختلالات رفتاري كودكان موثر شناخته شده‌اند.

5. مشكلات يادگيري: مشكلات رفتاري با مشكلات خواندن و نوشتن و يادگيري همبستگي دارند.

6. عقب ماندگي ذهني: كودكان عقب مانده دو برابر بيشتر در معرض اختلالات رفتاري قرار دارند.

7. رشد مغزي: برخي تغييرات در رشد مغز بر اختلالات رفتاري تاثير مي‌گذارند. مثلا مطالعات نشان داده بخش‌هايي از مغز كه كنترل توجه را بر عهده دارند دركودكان بيش فعال كمتر فعاليت مي‌كند. براي آگاهي بيشتر از كودكان استثنايي كليك كنيد.

درمان اختلال رفتاري در كودكان

در صورت عدم درمان كودك مبتلا به اختلال رفتاري، مشكلات زيادي در بزرگسالي براي او ايجاد مي‌شود. به صورت كلي هرچه مداخله سريع‌تر صورت بگيرد، نتيجه بهتري دريافت مي‌شود.

درمان معمولا چند جانبه صورت مي‌گيرد و بسته به نوع اختلال و عوامل تشخيصي، متفاوت است. ولي به صورت كلي مي‌توان به موارد زير اشاره كرد:

1. آموزش به والدين: به مادران و پدران مي‌آموزند كه چگونه با فرزندشان ارتباط گرفته و به چه شكلي او را كنترل كنند.

2. خانواده درماني: ارتباطات اعضاي خانواده سازمان دهي شده و به آن‌ها كمك مي‌شود تا مهارت‌هاي حل مسئله خود را ارتقا دهند. براي آگاهي بيشتر از مهارت هاي حل مسئله كليك كنيد.

3. درمان شناختي-رفتاري: مستقيم بر كودك تمركز كرده و به او كمك مي‌كند تا افكار و رفتارش را تحت كنترل خود درآورد. 

4. آموزش اجتماعي: اصول گفتگو و نحوه همكاري با ديگران و عضويت در جمع را به كودك آموزش مي‌دهند.

5. كنترل خشم: كودك مي‌آموزد تا نشانه‌هاي ناكامي را در خود بشناسد و به جاي خشونت، مهارت‌هاي مقابله سازگارانه را ابراز كند.

6. حمايت در مشكلات مرتبط: حمايت جزء مهمي از درمان است؛ خصوصا در كودكي كه مشكوك به اختلال يادگيري است. براي اطلاع بيشتر از اختلال يادگيري كليك كنيد.

7. تشويق: تشويق كودك براي شكوفا كردن استعدادها و توانايي‌ها مي‌تواند به افزايش عزت نفس او كمك كند.

8. دارو: معمولا در اختلالات رفتاري براي كنترل رفتارهاي تكانشگرانه از دارو استفاده مي‌شود. همچنين توصيه مي‌شود كه براي درمان حتما از كمك يك روانشناس كودك بهره‌مند شويد. براي كسب اطلاعات بيشتر از مشاوره كودك كليك كنيد.

براي دريافت مشاوره در زمينه اختلالات رفتاري كودكان مي توانيد با مشاوران مركز مشاوره روانشناسي حامي هنر زندگي از طريق تلفن ثابت از كل كشور با شماره 9099075228 و از تهران با شماره 9092305265 تماس بگيريد.

منبع: اختلالات رفتاري كودكان