اختلالات تجزيه اي به اختلالاتي اشاره دارد كه ويژگي مشترك آن‌ها از دست دادن دوره اي هويت فردي است، در اين شرايط، فرد هوشياري خود را نسبت به واقعيت خود، عاطفه، حافظه و يا كاركردهاي حسي-حركتي‌اش از دست مي‌دهد. ممكن است شما هم حالاتي از گسست را تجربه كرده باشيد چرا كه وضعيتي شايع است و بسياري از افراد پس از يك رويداد استرس زا مانند تصادف با آن روبرو مي‌شوند. همچنين زمان‌هايي كه بسيار خسته‌ايد اين احتمال وجود دارد كه درجات بسيار خفيفي از گسست را تجربه نماييد. اما در برخي موارد احساس واقعي نبودن، آنقدر ترسناك و شديد مي‌شود كه در كاركرد بهنجار فرد سايه مي‌اندازد. از آنجايي كه اختلالات تجزيه اي با ساير آسيب‌هاي رواني مانند اضطراب، مشكلات خلقي و اختلالات شخصيت همراه مي‌شود استفاده از مشاوره روانشناسي جهت تشخيص و درمان به موقع اهميت دارد. 

منبع: اختلالات تجزيه اي

گسست در اختلالات تجزيه اي به چه معناست؟

زماني كه شخص از خودش يا محيط اطراف جدا مي‌شود، گويي همه چيز خواب و روياست و گسست اتفاق مي‌افتد. اگر حالات گسست را تجربه كرده باشيد، احتمالا احساس كرده‌ايد كه دنيا واقعيت ندارد يا زمان به آهستگي مي‌گذرد. همچنين احساس واقعي نبودن، نگاه كردن به خود به عنوان يك فرد سوم و احساس جدايي نسبت به عواطف و هيجاناتي كه در درونمان جريان دارند از جمله تجربيات مرتبط با گسست محسوب مي‌شوند.

انواع اختلالات تجزيه اي

اختلالات تجزيه ‌اي داراي گسيختگي و اشكال در كاركردهاي معمولا پيوسته هوشياري، حافظه، هويت يا ادراك محيط است كه مي‌تواند به شكل ناگهاني يا تدريجي و گذرا رخ دهد و شامل انواع اختلالات زير مي‌باشد.

1- اختلال هويت تجزيه‌اي/چند شخصيتي

2- فراموشي تجزيه‌اي

3- اختلال گسست از خويشتن/گسست از واقعيت

اختلال هويت تجزيه اي

در اختلال هويت تجزيه‌اي، فرد يك يا چند حالت شخصيتي متفاوت از يكديگر دارد و در دوره‌هاي مختلف يكي از شخصيت‌ها بر بقيه هويت‌هايش غالب مي‌شود. هنگامي كه فرد وارد شخصيت مقابل مي‌شود عاطفه، خلق و تمام خصوصيات و ويژگي‌هايي كه با آن خود را مي‌شناسد و يا ديگران او را مي‌شناسند، تغيير مي‌كند.

همچنين در به خاطر آوردن برخي از اتفاقات روزانه و يا حتي اطلاعات مهم شخصي ِخود ناتوان مي‌شود. اين فراموشي‌ها در نتيجه باعث مشكلاتي جدي در انجام امور روزانه همچون وظايف شغلي، رانندگي و غيره مي‌شوند. اين افراد سفرهاي تجزيه اي را به كرات تجربه مي‌كنند. به اين صورت كه ناگهان خود را در مكان ديگري مي‌يابند و به خاطر نمي‌آورند چه زماني و چگونه به آنجا رفته‌اند.

به طور كل اختلال هويت تجزيه‌اي همان چيزي است كه در اصطلاح عاميانه آن را به عنوان اختلال چند شخصيتي مي‌شناسيم. در اين حالت فرد هويت يك پارچه خود را به صورت ناخودآگاه به شخصيت‌هايي جداگانه و منفرد تقسيم مي‌كند كه در هر موقعيت يكي از آن‌ها كنترل شخصيت را به عهده مي‌گيرد. ممكن است فرد هم زمان از وجود شخصيت‌هاي گوناگون در خود باخبر باشد و يا اينكه هر زمان تنها يكي از آن‌ها كه اكنون غالب است را شناسايي نمايد.

براي آشنايي بيشتر با اختلال چند شخصيتي كليك كنيد.

فراموشي تجزيه اي

فراموشي تجزيه اي يكي ديگر از انواع اختلالات تجزيه اي است. در اختلال فراموشي تجزيه‌اي يا يادزدودگي گسستي، فرد به صورت ناخودآگاه برخي از افراد يا وقايع زندگي‌اش را كه احتمالا منبع آسيب و استرس بوده‌اند، از ياد مي‌برد. اين وقايع به درستي در حافظه ذخيره شده‌اند اما به دليل بار آسيب زايي شديدي كه براي فرد دارند وي آن‌ها را به خاطر نمي‌آورد. 

فراموشي تجزيه‌اي گاهي به تنهايي به عنوان يك اختلال منحصر به فرد در نظر گرفته مي‌شود و در برخي موارد در كنار علائمي ديگر بيانگر وضعيت روانشناختي متفاوتي است. براي مثال در اختلال استرس پس از سانحه يا PTSD كه فرد با رويدادهاي هولناكي روبه‌رو شده است فراموشي تجزيه‌اي اغلب به عنوان يك علامت از چندين علامت اتفاق مي‌افتد. به اين صورت كه ذهن فرد آنچه در حين حادثه روي داده را به ياد نمي‌آورد و انگار بخشي از تجربيات خود را از دست داده است. اما در كنار فراموشي تجزيه‌اي علائم ديگري نظير احساس برانگيختگي و گوش به زنگي مفرط، اجتناب از مواجهه با عامل استرس زا و درگيري دائم با افكار مزاحم مرتبط با رويداد ناگوار نيز وجود دارند كه به متخصصين كمك مي‌كنند اختلال فراموشي تجزيه‌اي را از ساير موقعيت‌ها تفكيك كنند.

براي آگاهي بيشتر درباره فراموشي تجزيه اي كليك كنيد.

اختلال مسخ شخصيت - مسخ واقعيت

در گسست از خويشتن فرد نسبت به "خود"، احساس غير واقعي بودن، جدا بودن يا از بيرون نظاره گر خود بودن را دارد. او نسبت به افكار، احساس، حواس خود و اعمالش حس گسست و جدا شدن دارد. فرد مبتلا به اختلال گسست از واقعيت، احساس غير واقعي بودن جهان خارج يا گسستگي از آن را داراست. به طوري كه انگار اطرافيان يا اشيا محيط روياگونه و مه گرفته‌اند.

براي مثال فرد مبتلا به اختلال هويت تجزيه اي ممكن است بگويد كه "من كسي نيستم"، "من وجود ندارم" يا "فكر مي‌كنم نمي‌توانم احساساتي كه در درونم جريان دارند را حس كنم". احساس مسخ شخصيت مي‌تواند حالات مختلفي به خود بگيرد و به اشكال گوناگون نمايان شود. احساس ربات بودن، فقدان كنترل بر صحبت كردن و يا حركات و تجربه جهان از جايي خارج از بدن همگي نمونه‌هايي از حالات مربوط به مسخ شخصيت و واقعيت هستند كه در افراد مبتلا به اين اختلال ممكن است مشاهده شوند.

براي شناخت بيشتر درباره اختلال گسستگي خويشتن و واقعيت كليك كنيد.

علل بروز اختلالات تجزيه اي 

اختلالات تجزيه اي اغلب در پي تجربه يك ضربه رواني اتفاق مي‌افتند. براي مثال مواجه شدن با سوءاستفاده‌هاي جسمي، جنسي و عاطفي از جمله مواردي هستند كه تا حد زيادي ممكن است فرد را براي مبتلا شدن به اختلالات تجزيه ‌اي آسيب پذير كنند. همچنين رويدادهاي محيطي بسيار هولناك نظير جنگ و بلاهاي طبيعي نيز مي‌توانند تا حد زيادي در اين زمينه نقش داشته باشند.

تشخيص اختلالات تجزيه اي

افراد مبتلا به اختلالات تجزيه ‌اي به دليل فراموشكاري‌هاي متعدد و مشكلاتي كه در ادراك خود و جهان بيرون دارند، در حوزه‌هاي مختلفي در زندگي افت شديدي خواهند داشت. ممكن است بيماري‌هايي مثل آلزايمر، دمانس ... كه تحت عنوان اختلالات عصبي شناختي هستند نيز با اين نشانه‌ها اشتباه گرفته شوند.

در مورد اختلالات گسستي، بايد توجه داشت كه اين نشانه به دليل مصرف ماده و داروي ديگري در فرد ايجاد نشده باشد چراكه اين تجربيات در پي مصرف مواد مخدري نظير محرك‌ها نيز بسيار شايع هستند. فن سيكليدن، شيشه، كوكائين، ال اس دي و ساير روان گردان‌ها از جمله مواردي هستند كه مي‌توانند علائم تجزيه‌اي را در پي داشته باشند. اين مواد اغلب منجر به علائم سايكوز يا روان پريشي نظير هذيان و توهم نيز مي‌شوند كه مي‌تواند شرايط پيچيده و دشواري را پديد بياورد.

براي اطلاع از انواع مواد اعتياد آور و عوارض آن‌ها كليك كنيد.

درمان اختلالات تجزيه اي

براي درمان اختلالات تجزيه ‌اي، از دارو درماني و روان درماني با رويكردهاي مختلف استفاده مي‌شود. از آنجايي كه اكثر اختلالات تجزيه ‌اي در اثر تجربه يك ضربه رواني و ناتواني در هضم ماهيت استرس زاي آن به وجود مي‌آيند، درمان‌هاي حمايتي و آموزش راهكارهاي مقابله با استرس نيز مي‌توانند در درمان و پيشگيري از اين اختلالات بسيار موثر باشند. ما در ادامه به مهم‌ترين روش‌هاي درماني كه متخصصين براي بهبود اختلالات تجزيه ‌اي به كار مي‌برند اشاره كرده‌ايم.

براي كسب اطلاعات بيشتر در مورد مشاوره كنترل استرس كليك كنيد.

روان درماني التقاطي 

روان درماني موفقيت آميز براي بيماران مبتلا به اختلالات تجزيه اي اغلب مستلزم اين است كه درمانگر با طيف وسيعي از مداخلات رواني آشنايي داشته باشد و رويكردهاي گوناگون را بشناسد چراكه در درمان اين اختلال ممكن است يك رويكرد به تنهايي كافي نباشد و مداخلات مختلف روانكاوانه، شناختي، رفتاري و دارويي در تركيب با هم به نتايج موثرتري بيانجامند. بررسي‌ها نشان مي‌دهد استفاده از رويكردهاي شناختي به تنهايي و بدون كمك گرفتن از ساير روش‌ها اغلب به كندي اتفاق مي‌افتد و نتايج مورد انتظار به دست نمي‌آيند. در نتيجه اكثر درمانگران رويكردهايي نظير روان پويشي التقاطي را براي درمان اين اختلالات به كار مي‌برند.

براي آشنايي بيشتر در زمينه روان درماني كليك كنيد.

هيپنوتيزم تراپي 

بررسي‌ها نشان مي‌دهند كه هيپنوتيزم تراپي يكي از روش‌هاي موثر در درمان اختلالات تجزيه اي است و به كاهش شدت علائم كمك مي‌كند. براي مثال اين روش درماني توهمات تجزيه اي را كاهش داده و به بهبود علائم فراموشي تجزيه اي كمك بسياري مي‌كند. هم چنين آموزش مهارت‌هاي خودهيپنوتيزمي نيز به بيمار كمك مي‌كند در بحران‌هاي خارج از جلسات مراقبت بيشتري از خود به عمل بياورد. بسيار اهميت دارد كه درمانگر براي درمان بيمار با مشكل تجزيه اي در زمينه كاربرد كلي و اختصاصي هيپنوتيزم آموزش ديده و از مناقشات موجود بر سر تاثيرات آن بر گزارشات بيمار آگاه باشد.

درمان هاي دارويي براي اختلالات تجزيه اي 

براي اختلالات تجزيه اي نظير فراموشي تجزيه اي تاكنون داروي اختصاصي و مشخصي شناخته نشده است. با اين حال طيف گسترده اي از داروها كه در درمان اختلالات ديگر از جمله اختلالات اضطرابي نيز به كار مي‌رود براي بهبود اين اختلالات نيز تجويز مي‌شوند. از جمله اين داروها مي‌توان به انواع داروهاي ضدافسردگي كه در درمان اختلال استرس پس از سانحه به كار مي‌روند، داروهاي آرام بخش نظير بنزوديازپين‌ها و باربيتورات‌ها اشاره كرد.

براي اطلاعات بيشتر درباره اختلالات اضطرابي كليك كنيد.

سوالات متداول 

- اختلالات تجزيه اي چه خطري براي فرد دارند؟

فرد مبتلا به اختلال تجزيه اي به دليل تجربه تغييراتي در ادراك و هوشياري ممكن است با آسيب‌هايي نظير افكار خودآسيب رسان، خودكشي و اختلال در عملكردهاي مهم زندگي نظير شغل و ارتباطات رو‌به‌رو شود. به همين خاطر بسيار اهميت دارد كه وضعيت فرد به موقع تشخيص داده شود و تحت مراقبت‌هاي دارويي و روان شناختي مورد نياز قرار بگيرد.

چه تفاوتي ميان اختلال مسخ شخصيت و مسخ واقعيت وجود دارد؟

در مسخ شخصيت احساس غريب يا غير واقعي بودن بدن وجود دارد اما مسخ واقعيت به غريب يا غير واقعي درك شدن اشيا و محيط خارج اطلاق مي‌شود.

براي دريافت مشاوره در زمينه اختلالات تجزيه مي توانيد با مشاوران مركز مشاوره روانشناسي حامي هنر زندگي از طريق شماره 02122018502 و يا از طريق تلفن ثابت از كل كشور با شماره 9099075228 و از تهران با شماره 9092305265 تماس بگيريد.

منبع: اختلالات تجزيه اي