طرحواره تنبيه چيست و چگونه مي‌توان آن را شناسايي كرد؟ طرحواره‌ها مجموعه‌اي از الگوهاي فكري و باورهاي اشتباه هستند كه از كودكي شكل گرفته و منجر به بروز رفتارهاي اشتباه مي‌شوند. يكي از اين تله‌ها، طرحواره تنبيه نام دارد. افرادي كه گرفتار اين تله هستند در مواجهه با اشتباهات خود يا ديگران هيچ رحم و مروتي ندارند و معتقدند براي هر اشتباهي بايد تنبيه و مجازات صورت بگيرد و اهميتي نمي‌دهند كه طرف مقابل در شرايط سختي باشد. طرحواره تنبيه منجر به بروز رفتارهاي خشونت‌آميز شده و به خود فرد و اطرافيانش آسيب مي‌زند به همين دليل شناسايي و آگاهي كامل از آن اهميت مي‌يابد.

منبع: طرحواره تنبيه

طرحواره تنبيه چيست؟

افرادي كه گرفتار اين طرحواره هستند معتقدند فرد خطاكار بايد مجازات و تنبيه شود تا دوباره كارش را تكرار نكند. فكر مي‌كنند فرد خطاكار در حال حاضر متوجه فوايد تنبيه نيست و لازم است از اشتباه خود درس بگيرد. اين طرحواره را مي‌توان در مدير يا ناظم مدرسه‌اي كه علاقه زيادي به تنبيه دانش‌آموزان به هر بهانه‌اي دارد، شناسايي كرد. افراد مبتلا به طرحواره تنبيه بسيار ناشكيبا و پايبند اخلاق به نظر مي‌رسند و نمي‌توانند ديگران را ببخشند. هيچ گونه عذر و بهانه‌اي براي آن‌ها قابل پذيرش نيست و حتما بايد فرد خطاكار را تنبيه كنند. اين افراد دوست ندارند شرايطي كه باعث ايجاد عذر و بهانه مي‌شود را در نظر بگيرند و خالي از احساس همدلي هستند.

يكي از راه‌هاي شناسايي اين افراد تن صداي آن‌ها هنگام سرزنش خود يا ديگران است. اين تن صدا شبيه به صداي والد سرزنشگري است كه احتمالا در كودكي خود داشته‌اند؛ سرد،‌ خشن، بي‌عاطفه، تحقيرآميز و به دور از هر گونه احساس دلسوزي. اين صدا آرام نمي‌گيرد تا وقتي كه فرد خطاكار به سزاي اعمالش برسد و تنبيه شود. گاه طرحواره تنبيه با طرحواره معيارهاي سرسختانه همراه مي‌شود؛ زماني كه افراد خود را به خاطر نرسيدن به معيارها و اهداف سختگيرانه‌اي كه قبلا مشخص كرده‌اند تنبيه و سرزنش مي‌كنند. ممكن است سر خود داد بزنند، غذا خوردن را براي خود منع كنند يا حتي دست به خودزني بزنند.

روش‌هاي پاسخ به تله تنبيه

افرادي كه به اين طرحواره دچار هستند، اغلب به سه شيوه به آن پاسخ مي‌دهند؛ واكنش‌هاي آنان در مقابل الگوهاي فكري‌شان به صورت تسليم، اجتناب يا جبران افراطي است.

1. تسليم شدن

افراد گرفتار در تله تنبيه در اين وضعيت دربرابر الگوهاي فكري طرحواره تسليم مي‌شوند و خشم خود را به صورت كلامي يا فيزيكي نسبت به خود و اطرافيان ابراز مي‌كنند و پرخاشگر هستند. ممكن است به سمت افراد شبيه به خود جذب شوند يا ناخودآگاه در رابطه‌اي قرار مي‌گيرند كه هميشه مورد تحقير واقع مي‌شوند.

2. اجتناب كردن

مطمئن هستند ديگران به آن‌ها آسيب مي‌زنند و به همين دليل از جمع دوري مي‌كنند و دوست دارند تنها باشند. از بودن در كنار افراد ريزبين و ايرادگير و موقعيت‌هايي كه احتمال مي‌دهند مورد قضاوت و تحقير يا تنبيه قرار بگيرند اجتناب مي‌كنند.

3. جبران افراطي

اين افراد در برابر خطاها و اشتباهات، در ظاهر خوب رفتار مي‌كنند اما در درون خود بسيار پرتنش، پرخاشگر و سرشار از افكار و احساسات منفي هستند. گاه ميل به آسيب رساندن به خود يا ديگران در آن‌ها ايجاد مي‌شود اما با بخشش و محبت افراطي آن را سركوب مي‌كنند،‌ بسيار سهل‌گير مي شوند و سريع ديگران را مي‌بخشند. براي مثال ممكن است فردي خيانت همسر خود را ببخشد و در ظاهر محبت‌آميز رفتار كند اما از درون به شدت عصباني و خشمگين باشد.

ريشه‌هاي تحولي و دلايل بروز طرحواره تنبيه

ريشه‌هاي تحولي طرحواره‌ها را اغلب در كودكي افراد مي‌توان يافت. بزرگسالان مبتلا به طرحواره تنبيه اغلب در دوران كودكي والديني سرزنشگر و عصبي داشته‌اند كه آن‌ها را براي كوچك‌ترين اشتباهاتشان تنبيه و تحقير كرده‌اند. برخي از والدين بسيار سخت‌گير هستند و معتقدند در صورتي كه كودك به معيارهايي كه از آن‌ها خواسته شده نرسد بايد مجازات شود؛ اين اعتقاد به طور مستقيم و يا ناخودآگاه به كودكان نيز منتقل مي‌شود و گمان مي‌كنند تنبيه روشي براي رسيدن به اهداف است. يكي ديگر از علل گرفتار شدن در اين طرحواره، محبت مشروط والدين در كودكي است؛ به اين معنا كه والدين تنها در شرايطي محبت و عشق خود را به كودكشان مي‌دادند كه به خواسته‌ها و معيارهاي بلندپروازانه‌ي آن‌ها دست مي‌يافتند.

درمان طرحواره تنبيه

هدف درماني اين است كه به فرد ثابت شود هر انساني در زندگي خود اشتباهات زيادي مي‌كند و اين امري طبيعي است. به فرد كمك مي‌شود تا به اين باور برسد كه نبايد به خاطر اشتباهات ديگران جبهه بگيرد و ان‌ها را خيلي بزرگ‌تر از آنچه كه هستند در ذهن خود درك كند. همچنين او در جلسات درمان پي مي‌برد زماني كه خطايي مي‌كند، به طور مطلق مقصر نيست و مجموعه‌اي از اشتباهات منجر به بروز اتفاقات مي‌شوند. در فرآيند درمان روش‌هاي تشويق ديگران و بخشش آن‌ها جهت جلوگيري از تكرار اشتباه آموزش داده مي‌شود.

طرحواره درمانگر به فرد مبتلا مي‌گويد كه تنبيه و سرزنش آنچه را كه او مي‌خواهد و به آن نياز دارد در اختيارش نمي‌گذارد و تنها باعث افزايش ترس و تنش مي‌شود. مشاور و درمانگر كمك مي‌كند تا فرد مسئله‌ي اعتماد را در روابط خود افزايش دهد و به اين شكل اضطراب و ترسش از خطاهاي ديگران كاهش يابد.

به ياد داشته‌باشيد افراد بايد با عواقب كارهايشان مواجه شوند اما اين به معناي تخريب كل شخصيتشان و آسيب رساندن به آن‌ها نيست. تنبيه بايد متناسب با اشتباه و به گونه‌اي باشد كه فرد را آگاه و پخته‌تر سازد نه اينكه منجر به تحقير و تخريب او شود. همچنين در بسياري موارد بخشش براي رشد شخصيت كارسازتر است. براي كسب اطلاعات در زمينه روان درماني كليك كنيد.

نكات مهم در رهايي از طرحواره تنبيه

اگر به اين طرحواره دچار هستيد، بهتر است ياد بگيريد كه با خود و ديگران مهربان‌تر و نرم‌تر باشيد. هر گاه اشتباهي مرتكب شديد به جاي سرزنش كردن، بپذيريد كه اشتباه كرده‌ايد و به جاي تنبيه نياز به يادگيري داريد. به خود بگوييد درست است كه اشتباه كرده‌ايد اما هنوز هم دوست داشتني و ارزشمند هستيد و نيازي به تخريب شخصيت خودتان نيست. در مواجهه با اشتباهات ديگران به آن‌ها بياموزيد كه چطور مي‌توانند به شيوه‌اي منطقي كارهايشان را جبران كنند. به جاي استفاده از كلمه "چرا" از "چي شد و چطور شد" استفاده كنيد. اين كلمه‌ها بار منفي و سرزنشي كمتري دارند.

اگر با جبران افراطي به الگوهاي فكري خود پاسخ مي‌دهيد اين كار را متوقف كنيد؛ به جاي اين كه در مقابل اشتباهات بزرگ ديگران آن‌ها را سريعا ببخشيد و خشم زيادي را درون خود پرورش دهيد، بهتر است آنان را متوجه عصبانيت خود بكنيد و حتما به آن‌ها بگوييد كه براي آرام كردنتان چه كاري مي‌توانند انجام دهند.

كنترل طرحواره‌ها با توجه به اينكه به شدت دروني شده‌اند و از كودكي همراه فرد هستند، كاري سخت به نظر مي‌رسند و افراد به تنهايي از پس آن بر نمي‌آيند. علاوه بر اين چون طرحواره تنبيه، خشم و پرخاشگري زيادي را متوجه فرد و اطرافيانش مي‌كند نياز به دريافت خدمات تخصصي و مراجعه به طرحواره درمانگر دارد. هيچ وقت براي درمان شدن دير نيست حتي اگر بسيار به خود و روابطتان آسيب زده‌ايد، نااميد نشويد و هر چه سريع‌تر به سراغ راه چاره برويد. براي كسب اطلاعات در زمينه طرح‌واره درماني كليك كنيد.

سوالات متداول

1. آيا طرحواره تنبيه قابل درمان است؟

بله با كمك گرفتن از يك فرد متخصص و راهكارهاي اصولي مي‌توانيد گامي در جهت درمان اين طرحواره آسيب‌زا برداريد. براي كسب اطلاعات در زمينه مشاوره تلفني كليك كنيد.

براي دريافت مشاوره در زمينه طرحواره تنبيه مي توانيد با مشاوران مركز مشاوره روانشناسي حامي هنر زندگي از طريق شماره 02122018502 و يا از طريق تلفن ثابت از كل كشور با شماره 9099075228 و از تهران با شماره 9092305265 تماس بگيريد.

منبع: طرحواره تنبيه