ويژگي‌هاي افراد عقب مانده ذهني

ويژگي هاي كلي فرد كم توان يا عقب مانده ذهني شامل موارد زير مي‌شود:

_توانايي و استعداد لازم و كافي جهت يادگيري ندارند.

_در سازگاري و تطابق با شرايط و محيط با مشكل شديد روبرو هستند.

_در درك امور ساده زندگي دچار مشكل مي‌شوند.

_مهارت هاي لازم و مناسب زندگي روزمره را ندارند يا به سختي آن‌ها را ياد مي گيرند.

_به كمك، حمايت و آموزش مخصوص نياز دارند.

-بهره هوشي افراد عقب مانده ذهني پايين (معمولا كمتر از 70) است.

تشخيص و ارزيابي عقب مانده ذهني

براي آن كه متخصص فردي را عقب مانده ذهني و يا كم توان ذهني تشخيص دهد، موارد زير بايد در او وجود داشته باشد:

1- اختلال عقب ماندگي ذهني قبل از 18 سالگي بروز پيدا مي‌كند. در صورتي كه فردي پس از 18 سالگي دچار مشكلات ذهني شود، كم توان ذهني ناميده نمي‌شود و ممكن است بروز مشكلات علت ديگري داشته‌باشد.

2- بهره هوشي حتما بايد پايين تر از بهره هوشي ميانگين جامعه باشد. بهره هوشي يا آي كيو به صورت كلي بايد بين 85 تا 115 باشد. فردي كه بهره هوشي بين 75 تا 90 داشته باشد را دير آموز و كسي كه كمتر از 70-75 باشد را كم توان ذهني تشخيص گذاري مي كنند.

3- فرد حداقل بايد در يكي از حيطه هاي رفتارهاي سازشي با مشكل اساسي روبرو باشد تا تشخيص عقب مانده زهني براي او داده شود. اين حيطه شامل مشكل در زندگي در منزل، برقراري ارتباط با ديگران، مديريت خود، مهارت تحصيلي، مهارت هاي اجتماعي و بين فردي، مهارت هاي سلامت و امنيت خود، استفاده از امكانات جامعه، تفريح و... مي‌شود.

براي تشخيص رفتار انطباقي، روانپزشك يا كارشناس متخصص، مهارت هاي روزمره فرد را با همسالانش مقايسه مي كند. همچنين از مصاحبه با مراقبين و... نيز بهره مي برد.

عقب مانده ذهني |علل ابتلا به عقب ماندگي ذهني

علت در بيشتر موارد نامشخص است ولي حدودا در يك سوم موارد علت عقب ماندگي به يكي از موارد زير مربوط است:

عقب مانده ذهني | عوامل ژنتيكي

اختلالاتي مانند سندرم داون و اختلالات متابوليك منشا ژنتيكي دارند و باعث كم تواني ذهني مي شوند. بنابراين در خانواده هايي كه سابقه ي اختلالات ژنتيكي وجود دارد، تست هاي ژنتيك قبل از بارداري  لازم است. تست هاي اولتراسوند و آمنيوسنتز نيز حين بارداري در تشخيص چنين مواردي كمك شاياني مي كنند.

عقب مانده ذهني | عوامل مربوط به دوران بارداري

مصرف الكل و مواد مخدر، سوء تغذيه مادر و بيماري هاي عفوني مادر عواملي مهمي هستند كه مي توانند باعث كم تواني در كودك شوند. بنابراين در اين دوره حساس، مادران بايد از سوء مصرف داروها اجتناب كنند. در عوض بايد مكمل هاي غذايي و ويتامين هاي لازم مصرف كنند و همچنين خود را در برابر بيماري هاي عفوني واكسينه نگه‌دارند. براي اطلاع از نكات مهم بارداري سالم مقاله‌ي بايدها و نبايدهاي دوران بارداري را مطالعه كنيد.

مشكلات زايمان

در مواردي كه نوزاد بسيار نارس به دنيا مي‌آيد و يا در طي زايمان از اكسيژن محروم مي‌شود، احتمال ايجاد عقب ماندگي ذهني بالا مي‌رود. 

بيماري يا آسيب هاي بعد از تولد

عفونت هايي مانند مننژيت، سياه سرفه يا حتي سرخك در نوزادان به سادگي مي توانند به كم تواني ذهني منجر شوند. از ديگر موارد مي توان به ضربه هاي شديد وارد به سر، تجربه هاي نزديك به غرق شدن، سوء تغذيه، عفونت هاي مغزي و قرار گرفتن در معرض مواد سمي اشاره داشت.

انواع عقب ماندگي ذهني

كم تواني ذهني را در سطوح خفيف، متوسط، شديد و عميق دسته بندي مي كنند:

عقب ماندگي ذهني خفيف

افراد مبتلا در كسب مراحل رشدي نسبت به افراد عادي كندتر عمل مي‌كنند. در كسب مهارت هاي اجتماعي و مهارت هاي روزمره زندگي نيز كندتر مي آموزند. اين افراد مي توانند مهارت هاي عملي زندگي را ياد بگيرند و يك زندگي عادي را با حداقل كمك از طرف ديگران بسازند. افرادي كه عقب ماندگي خفيق دارند دسته‌اي از كارها را به تنهايي انجام مي‌دهند.

عقب ماندگي ذهني متوسط

افراد با عقب ماندگي متوسط نسبت به گروه خفيف به كمك و نظارت بيشتري نياز دارند. اين افراد در صورت آموزش و تمرين مي توانند از خودشان مراقبت كنند، يا به تنهايي به مكان هاي آشنا سفر كنند. همچنين مي توان به اين افراد مهارت هاي پايه اي لازم جهت حفظ سلامت و امنيت خودشان را آموخت.

عقب ماندگي ذهني شديد

اين نوع از عقب ماندگي همراه با تأخير هاي شديد رشدي بروز پيدا مي كند. اين افراد در فهميدن حرف ديگران به مهارت هايي دست پيدا مي كنند ولي خودشان مهارت هاي ارتباطي قوي ندارند. تقريبا مي توان گفت كه نمي توانند خوب حرف بزنند. اين افراد هرچند با مشكل كم تواني ذهني شديد روبرو هستند اما طي تكرار و تمرين زياد مي توانند روتين هاي ساده زندگي را بياموزند. البته براي زندگي در اجتماع هميشه بايد تحت نظارت شديد قرار بگيرند.

عقب ماندگي ذهني عميق

اغلب افرادي كه در اين سطح از كم تواني قرار مي‌گيرند، مبتلا به سندروم هاي مادرزادي هستند. چنين افرادي داراي زندگي كاملا وابسته اي هستند كه غير قابل استقلال است. اين افراد در ساده ترين كارهاي شخصي نيز به نظارت و كمك مستقيم نياز دارند. اغلب مشكلات جسماني دارند و از توانايي برقراري ارتباطي محدودي برخوردارند.

عقب مانده ذهني | توانبخشي و درمان عقب مانده ذهني

براي درمان عقب ماندگي ذهني دارويي وجود ندارد. اما جهت توانمند سازي اين افراد خدمات درماني بسيار زيادي وجود دارد كه در سه دسته‌ي محوري جاي مي‌گيرند. در ادامه به توضيح آن‌ها پرداخته‌ايم.

محور اول درمان: جلو گيري از تشديد عقب ماندگي

در اين محور به عواملي كه باعث شدت كم تواني مي شود پرداخته مي شود و سريعا جلوي پيشروي كم تواني گرفته مي شود. مثلا در افرادي كه مبتلا به فنيل كتنوري (نوعي اختلال متابوليك) هستند، مي توان با تنظيم رژيم غذايي مناسب، مسائل زمينه ساز در عقب ماندگي ذهني را كاهش داد.

محور دوم درمان: جلوگيري از ابتلا به اختلالات همراه

در عقب ماندگي ذهني، اختلالات رواني مختلفي شيوع دارد كه به درمان و مديريت نياز دارند. در اين محور تلاش مي شود از اختلالات مختلفي كه مي تواند در كنار كم تواني ذهني ايجاد شود، جلوگيري شود. اين روش درماني موجب مي شود فرد كم تر مورد فشار قرار بگيرد و درنتيجه عملكرد بهتري از خود نشان بدهد. اختلال كم توجهي يا بيش فعالي يكي از اختلالات شايعي است كه ممكن است همراه با عقب ماندگي ذهني بروز كند. براي اطلاع از اين اختلال به مقاله‌ي بيش فعالي چيست مراجعه كنيد.

محور سوم درمان: مداخله ي زود هنگام 

مداخله زود هنگام بر جنبه هاي ذهني، تحصيلات ويژه، آموزش مهارت هاي مختلف، توانمند سازي و حمايت اجتماعي اين افراد مي پردازد و از اين طريق تاثيرات بسزايي را بر كيفيت زندگي آنها مي‌گذارد.

براي دريافت مشاوره در زمينه عقب ماندگي ذهني و يا كم توان ذهني مي توانيد با مشاوران مركز مشاوره روانشناسي هنر زندگي از طريق تلفن ثابت از كل كشور با شماره 9099075228 و از تهران با شماره 9092305265 تماس بگيريد.

منبع : عقب مانده ذهني | نشانه‌ها، علل، انواع و درمان عقب ماندگي ذهني