ورزش ذهن با توانمند سازي شناختي

به روش‌هايي كه به طور مستقيم عملكرد مغز را تحت تأثير قرار مي‌دهند، توانمند سازي شناختي گفته مي‌شود. انسان‌ها به طور ذاتي به دنبال پبشرفت و موفقيت هستند. توانمندسازي شناختي به تقويت توانايي­‌هاي شناختي افراد در حوزه ­هاي مختلفي نظير توجه، حافظه، كاركردهاي اجرايي، يادگيري و غيره مي‌پردازد. روش‌هاي زيادي براي اين منظور استفاده مي‌شوند كه در يك دسته­ بندي كلي مي­ توان آن ­ها را به دو دسته روش­‌هاي زيستي و غيرزيستي تقسيم كرد.

روش­‌هاي توانمندسازي زيستي

با استفاده از ابزارهايي امواج مغزي را دستكاري كرده و بر برخي انتقال دهنده‌هاي عصبي (مثل دوپامين) تاثير مي‌گذارند. يكي از مطرح­‌ترين روش­‌هاي توانمندسازي زيستي نوروفيدبك و تقويت­ كننده­‌هاي دارويي است. از اين روش‌ها گاه جهت بهبود علائم بيماري دمانس يا همان زوال عقل نيز بهره مي‌گيرند. براي كسب اطلاعات بيشتر در زمينه دمانس كليك كنيد.

روش­‌هاي توانمندسازي غيرزيستي

در روش‌­هاي ورزش ذهن با مجموعه‌اي از تمرين­‌هاي استاندارد و تكاليف تكراري، كاركردهاي شناختي مغز را تقويت مي­ كنند. مهم­ترين اين روش‌ها برنامه­‌هاي ذهن­ آگاهي، بازي­‌هاي هدفمند و برنامه­‌هاي آموزش شناختي است. روش‌هاي توانمندسازي غير زيستي مي‌­توانند كاركردهاي شناختي افراد را به ميزان قابل­ توجهي تقويت كنند. مزيت اين روش‌ها نسبت به روش­‌هاي زيستي، نداشتن هر گونه عارضه جانبي است. همچنين دسترسي و اجراي اين روش‌ها آسان‌تر از روش‌هاي زيستي مي‌باشد.

مشخصه‌هاي اصلي ورزش مغز

همانطور كه ورزش‌هاي فيزيكي به سلامت بدن كمك مي‌كنند و آن را شاداب نگه مي‌دارند، ورزش‌هاي ذهني نيز منجر به تقويت كاركردهاي مغز و سلامت آن مي‌شوند. هر چه گوناگوني و تعدد اين ورزش‌هاي ذهني بيشتر باشد، مغز فعال‌تر شده و بهتر كار مي‌كند. زندگي روزمره‌ي اغلب انسان‌ها از كارهاي روتين و تكراري مانند رفتن به سركار، مدرسه، دانشگاه، رانندگي، غذا خوردن و... تشكيل شده‌است؛ اين كارها به صورت ناخودآگاه انجام مي‌شوند و هيچ گونه پيچيدگي براي مغز ندارند.

اين فعاليت‌هاي بدون پيچيدگي و تكراري نه تنها مغز را تحريك نمي‌كنند، بلكه باعث تنبلي آن مي‌شوند. براي رفع اين تنبلي تغيير اين فعاليت‌هاي روتين مي‌تواند مفيد باشد. اما دو مؤلفه‌ي اصلي كه ذهن براي ورزش كردن به آن‌ها نياز دارد تازگي و پيچيدگي است. روش‌هايي كه تمام حواس 5 گانه را درگير مي‌كنند، ورزش‌هايي مناسب براي مغز هستند و منجر به بهبودي كارايي آن مي‌شوند. كاهش تعداد و پيچيدگي دندريت‌هاي سلول عصبي منجر به عدم ارتباط مؤثر سلول‌هاي مغزي و در نتيجه ضعف نيروي ذهني مي‌شود؛ چيزي كه به خصوص در دوران سالمندي براي مغز انسان رخ مي‌دهد. با انجام ورزش‌هاي ذهني كه پيچيدگي و تازگي داشته‌باشند مي‌توان ارتباط بين سلول‌ها را ارتقا بخشيد. براي كسب اطلاعات بيشتر در زمينه سالمندي كليك كنيد.

انواع روش‌هاي توانمند سازي شناختي

بري ورزش ذهن از طيف وسيعي از روش‌ها نظير برنامه‌هاي روان شناختي، روش‌هاي دارويي، روش‌هاي آزمايشگاهي استفاده مي‌كنند. متناسب با شرايط متقاضي يكي از اين روش‌ها پيشنهاد مي‌شود. در ادامه به تشريح برخي از اين روش‌ها پرداخته‌ايم:

1. نوروفيدبك

درمان نوروفيدبك مشتقي از بيوفيدبك است. تمركز نوروفيدبك بر مغز و سيستم اعصاب مركزي است و به كاربران امكان مي‌دهد تا بتوانند ريتم‌هاي مغزي شان را تعديل كنند. اين روش در درمان اختلال كمبود توجه _ بيش فعالي، افسردگي، اختلالات اعتيادي و صرع استفاده مي‌شود. به علاوه براي افراد سالم نيز استفاده مي‌شود. در واقع اين روش بر توانمندسازي شناختي تمركز دارد و با تنظيم امواج آلفا در بسياري از موارد به بهبود قابليت‌هاي شناختي آن‌ها كمك مي‌كند. براي كسب اطلاعات بيشتر در زمينه نوروفيدبك كليك كنيد.

2. ذهن آگاهي

ذهن آگاهي زير مجموعه اي از تمرين‌هاي مراقبه را در بر مي‌گيرد. منظور از ذهن آگاهي شيوه خاصي از توجه به لحظه اكنون به همراه پذيرش و عدم قضاوت است كه بر تجارب اينجا و اكنون اشاره دارد. مزاياي اين روش در حوزه سلامت به خصوص در كاهش اضطراب و افسردگي، كاهش مصرف الكل و مواد مخدر به اثبات رسيده است. براي افراد سالم نيز آموزش ذهن آگاهي تاثير به سزايي در بهبود توجه و حافظه فعال دارد. همچنين باعث بهبود بازداري شناختي، پردازش ديداري _ فضايي، كاركردهاي اجرايي و انعطاف پذيري شناختي در افراد مي‌شود. در حقيقت ذهن آگاهي با كاهش آشفتگي ذهني تاثير مي‌گذارد. مديتيشن يكي از راه‌هاي مؤثر در ذهن آگاهي است. براي كسب اطلاعات بيشتر در زمينه مديتيشن كليك كنيد.

3. بازي‌هاي هدفمند

برخي بازي­‌هاي ويدئويي منجر به بهبود معنادار سرعت پردازش اطلاعات، توجه پايدار، حافظه فعال ديداري- فضايي، انعطاف­پذيري شناختي، حافظه ديداري فوري و تأخيري، هماهنگي ديداري- حركتي و توانايي ديداري- فضايي مي‌­شوند. اين بازي‌ها مي‌توانند هر دو بعد شناختي و هيجاني را در يادگيري تحت تاثير قرار دهند. بازي‌ها با توجه به علاقه يا نيازهاي شناختي فرد انتخاب مي‌شوند و انگيزه او را براي يادگيري بالا مي‌برند.

4. برنامه‌هاي آموزش شناختي در ورزش ذهن

برنامه‌هاي آموزش شناختي يكي ديگر از روش‌هاي مورد استفاده براي توانمند سازي شناختي است. به مجموعه اي از برنامه‌ها كه شامل تمرين‌ها، تكاليف استاندارد و هدايت شده است كه هر كدام به منظور هدف آموزشي خاصي تدوين مي‌شوند. اين تمرين‌ها مي‌تواند به صورت مداد_ كاغذي يا كامپيوتري باشد. كاركردهاي شناختي گسترده اي شامل توجه، حافظه، سرعت پردازش، مهارت ديداري_ فضايي، استدلال، حل مسئله و يادگيري را تقويت مي‌كند.

در واقع اين برنامه‌ها مي‌توانند عملكرد فرد را در يك حوزه شناختي خاص بهبود دهند يا حداقل در همان سطح موجود حفظ كنند كه براي سالمندان مفيد است. اين روش اگر به صورت گروهي انجام شود تاثير بيش تري خواهد داشت. در واقع در برنامه‌هاي گروهي اين فرصت را به افراد مي‌دهد تا با ساير هم گروهي‌هاي خود مهارت‌هاي حل مسئله و راهبردهاي شناختي ديگر از جمله حافظه و تمركز را تمرين كنند. به علاوه انگيزش و خودكارآمدي را در آن‌ها افزايش مي‌دهد. براي كسب اطلاعات بيشتر در زمينه راه‌هاي افزايش تمركز كليك كنيد.

5. برنامه‌هاي تحريك ذهني

به فعاليت‌هايي كه تحريك كننده ذهني هستند، اشاره دارد. به عنوان مثال فعاليت‌هاي روزمره اي مانند مطالعه كردن، موسيقي و شطرنج، پازل يا جدول‌ها از جمله اين فعاليت‌ها هستند. برنامه‌هاي تحريك ذهني به اندازه برنامه‌هاي آموزش شناختي باعث تقويت و بهبود عملكرد شناختي افراد مي‌شوند.

6. هنر درماني و ورزش ذهن

هنر درماني براي افرادي كه دچار اختلال استرس پس از سانحه شده‌اند يا در بيان احساسات خود مشكل دارند مي‌تواند مفيد واقع شود. اثر بخشي اين روش به خصوص در مورد نظاميان موفقيت آميز بوده است. سربازان و نظاميان به خاطر ترس‌ها و تجربياتشان راهي براي بيان احساسات پيدا نمي‌كنند. هنر درماني فرايند گفتار و زبان را در مغز تقويت مي‌كند. براي كسب اطلاعات بيشتر در زمينه استرس پس از سانحه كليك كنيد.

ساختن ماسك چهره است كه به واسطه آن زخم‌هاي نامرئي ناشي از آسيب شديد رواني خود را به صورت چهره اي نمايان مي‌سازند. ساختن ماسك چهره به افراد تروما ديده اجازه مي‌دهد كه عينيت تروماي خود را درك كنند و به آن پي ببرند در واقع به آن‌ها كمك مي‌كند تا از تصاوير مزاحم و فراموش نشدني كه به دليل واقعه ايجاد شده است رهايي يابند. در ابتدا اين فرآيند برايشان ترسناك است ولي به آن‌ها كمك مي‌كند كه به آسيب به عنوان يك ماسك نگاه كنند نه به عنوان يك زخم يا آسيب دروني بنابراين تجربه استرس كاهش پيدا مي‌كند.

برخي از راه‌هاي ورزش دادن ذهن

• پيشنهاد مي‌كنيم هر روز سعي كنيد ليستي از موارد را حفظ كنيد. براي مثال، ده فيزيكدان برتر تاريخ، ده مكان تفريحي، ده فرد موفق جهان. اين ليست را مي‌توانيد به راحتي با يك جستجو در اينترنت به دست آوريد. حفظ كردن روزانه مغز شما را فعال نگه مي‌دارد.
• هنگامي كه مي‌خواهيد به خريد برويد، ليست خود را حفظ كنيد و آن را روي كاغذ ننويسيد.
• قيمت خريدهايتان را با هم جمع ببنديد و منتظر نباشيد تا فرد صندوقدار آن را به شما اعلام كند.
• كتاب خواندن به تقويت قوه‌ي تفكر كمك زيادي مي‌كند. سعي كنيد روزانه ساعتي را به كتاب خواندن اختصاص دهيد و در پايان خلاصه‌اي از آن را براي خود يادداشت كنيد و مغز خود را به چالش بكشيد.
• شماره تلفن دوستان و اطرافيان خود را حفظ كنيد.
• شروع به يادگيري يك مهارت و يا سرگرمي جديد كنيد. مثل يادگيري يك زبان جديد
• زمان‌هايي كه داخل آسانسور، ماشين و منزل هستيد و كار خاصي انجام نمي‌دهيد، ورزش‌هاي ذهني را انجام دهيد. مثلا مي‌توانيد حروف الفبا را به صورت برعكس بازگو كنيد.
• يكي ديگر از روش‌ها اين است كه اعداد را به صورت معكوس و متوالي بشماريد. براي مثال ابتدا سه تا سه تا جلو برويد و دوباره به صورت معكوس بشماريد. اين روش به تمركز زيادي نياز دارد و از طرفي ورزشي عالي براي مغز محسوب مي‌شود.

براي دريافت مشاوره در زمينه ورزش ذهن مي توانيد با مشاوران مركز مشاوره روانشناسي حامي هنر زندگي از طريق تلفن ثابت از كل كشور با شماره 9099075228 و از تهران با شماره 9092305265 تماس بگيريد.

منبع : ورزش ذهن | انواع و راه هاي ورزش ذهن به صورت علمي