رشد شناختي كودك به معني رشد و پرورش فعاليت‌هاي شناختي مثل زبان، تفكر، استدلال و حافظه مي‌باشد. در واقع كودكان با دستكاري محيط، فعالانه به ساختن دانش مي‌پردازند و به صورت مرحله‌اي رشد شناختي را تجربه مي‌كنند. هر يك از مراحل از لحاظ كيفي متفاوت و شيوه‌هاي تفكر مجزا را دربرمي‌گيرد كه در نهايت به شكل گيري كامل اين جنبه از رشد منجر مي‌شود. با اين حال رشد شناختي به دليل تاثير عميقي كه بر بزرگسالي كودك دارد، بايد به دقت زير نظر قرار گرفته و پرورش بيابد. براي اينكار دو مسئله مهم است، اول آگاه بودن والدين از مراحل رشد شناختي كودك و دوم همراهي با يك روانشناس و متخصص كودك براي تجزيه و تحليل واكنش‌هاي شناختي كودك. در اين مطلب، درباره مراحل رشد شناختي كودك و نوجوان و تغييرات عمده هر دوره صحبت كرده و نقش والدين در اين مراحل را بيان كرده ايم.

منبع: رشد كودك

مراحل رشد شناختي كودك

كودكان، به صورت كاوشگران فعال و با انگيزه‌اي هستند كه تفكر آن‌ها با تاثير مستقيم روي محيط رشد مي‌كند. ذهن كودك ساختارهاي روانشناسي و ذهني خود را به شكلي تشكيل و تغيير مي‌دهد كه با واقعيت‌هاي بيروني مطابقت پيدا كند.

تولد تا دو سالگي: تفكر با اعضاي بدن

كودكان از تولد تا دوسالگي با استفاده از بازتاب‌ها، رفتارهاي تصادفي و تقليد، سعي مي‌كنند ياد بگيرند و فكر كنند. در اين دوره مهارت‌هاي حركتي محدودي دارند. به مرور زمان توانايي جستجو كردن براي پيدا كردن شيئي كه پنهان شده را كسب مي‌كنند؛ اما هنوز از تفكر و استدلال عاجزند و صرفا با اعضاي حسي و حركتي بدن فكر و عمل مي‌كنند.

با تقليد ياد مي‌گيرند، اوايل به مدت يك روز و سپس تا 1 ماه رفتار فرد مقابل در ذهن آن‌ها مي‌ماند. در اواخر اين مرحله مي‌تواند خود را جاي فرد ديگري بگذارد و بازي كند. مثلا وانمود كند كه پدر يا مادر است و از رفتارهايي كه ديده براي نقش خود استفاده مي‌كند. همچنين در اين دوران ياد مي‌گيرد كه به اسم خود واكنش نشان دهد و در پايان دوسالگي مي‌تواند به مفهوم شي، زمان، فضا و عليت دست يابد.

براي اطلاع بيشتر از روند رشد كودك تا يك سالگي و اولين واكنش نوزاد به اسم خود كليك كنيد.

2 تا 6 سالگي: عدم درك ديدگاه ديگران

كودك در اين مرحله، همچنان از تفكر و درك استدلالات عاجز است. شما هر قدر براي او استدلال منطقي بياوريد او به دليل خود محوري، آنها را درك نمي‌كند. خودمحوري يعني كودك دنيا را فقط از دريچه نگاه خويش مي‌بيند و در تشخيص ديدگاه و نظر ديگران ناتوان است. كودك در اين سن نمي‌تواند تشخيص دهد كه وقتي ظاهر يك چيز تغيير مي‌كند، ماهيت آن همان است. مثلا اگر اسباب بازي‌هاي خود را پخش زمين كند، حس مي‌كند اسباب بازي بيشتري دارد. همچنين در اين دوران به خزانه لغات كودك افزوده مي‌شود و درك كودك از عدالت در حدود 4 سالگي آغاز مي‌شود. آن‌ها در اين سن متوجه مي‌شوند كه بي عدالتي چيست و به آن واكنش نشان مي‌دهند.

براي اطلاع بيشتر در زمينه درك كودك از عدالت كليك كنيد.

كودك تا 11 سالگي حرف شما را كامل نمي‌فهمد

از 6 تا 11 سالگي، دوره تفكر عيني كودك است؛ به اين معنا كه تفكر كودك تنها محدود به چيزهايي است كه مي‌بيند، او توانايي فرض كردن ندارد. كودكان قبل از 11 سالگي همچنان توانايي استدلال ندارند و بايد به صورت عيني، اشتباهات يا نظرات خود را به او بگوييد. مثلا كودك مي‌فهمد كه وقتي 3 تكه چوب به او مي‌دهيد، كدام بلندتر است اما اگر به او بگوييد كه در ذهنش تصور كند كه چوب الف از چوب ب و چوب ب از چوب ج بزرگتر است، نمي‌تواند اين عمليات ذهني را انجام دهد و به شما بگويد كدام بلندتر است.

بنابراين، براي مثال اگر به كودك خود بگوييد كه "طلاق من و پدرت به خاطر اين نيست كه او را دوست ندارم، فقط چون نمي‌توانم كنار اون خوشحال باشم از هم يك مدت جدا مي‌شويم". طبيعتا فرزند شما در سن دبستان توانايي تحليل اين قضايا را ندارد.

رشد شناختي كودك | پيش از 11 سالگي همه چيز بايد واضح باشد!

كنايه و استعاره براي كودكان در سن دبستان مفهومي ندارد و بايد با آنها كاملا روشن، واضح و صريح صحبت كنيد. كودكان در اين سن به دليل تقويت حافظه، توانايي به خاطر سپردن مباحث را دارند، اما نمي‌توان از درك كامل آن‌ها از موضوع اطمينان داشت. كودك دبستاني، به سختي استعاره‌هاي موجود در اشعار را مي‌فهمد اما اگر همان مفهوم را با شكل به او نشان دهيد، برايش بسيار قابل فهم‌تر مي‌شود.

اما بعد از 6 سالگي، در دوره دبستان كودك توانايي درك نظر و نيازهاي ديگران را دارد و مي‌تواند علاوه بر ديد خود، ديد طرف مقابلش را نيز درك كند.

تفكر انتزاعي چيست و چه دوره اي ايجاد مي‌شود؟

تفكر انتزاعي يا تفكر ذهني، تقريبا از 11 سالگي به بعد شروع مي‌شود. به نوعي، دوره بلوغ، باعث رشد همه جانبه و شگفتي در عمليات شناختي كودك مي‌شود. عمليات ذهني يعني توانايي استدلال و تحليل ذهني، حتي هنگامي كه هيچ چيزي براي مشاهده وجود ندارد. كودك در اين سن مي‌تواند احتمالات را درك كند. به عنوان مثال مي‌تواند بفهمد اگر فلان كار را بكند، واكنش پدر و مادر چگونه خواهد بود.

كودك مي‌تواند از 11 سالگي فرضيه بسازد و به مرحله تفكر بزرگسالي نزديك شود. يعني مي‌تواند مقدمه بچيند و از آنها نتيجه گيري كند. اين سن، سني است كه كودك مي‌تواند در تصميم گيري‌ها به والدين كمك كند و والدين مي‌توانند روي آنها حساب باز كرده و با احترام نسبت به آنها و تفكراتشان برخورد كنند. والدين با پرسيدن نظر فرزندشان به رشد و روابط ميان خود با فرزندشان كمك مي‌كنند. هر چه اين دوران بهتر سپري شود، با مشكلات كمتري در دوران بلوغ با فرزنداشان خواهند داشت. رفتار صحيح والدين در سنين بلوغ براي جلوگيري از اعتياد، افت تحصيلي، آسان‌تر شدن حل بحران هويت در نوجوان بسيار اهميت دارد.

براي اطلاع بيشتر در زمينه رفتار صحيح والدين در سنين بلوغ كليك كنيد.

رويا پردازي، آفت دوره بلوغ

در دوره بلوغ، نوجوان هنوز مانند دوران پيش از دبستان داراي تفكر خود محوري است، اما خودمحوري نوجوان به اين معنا كه او خود را مركز جهان و مركز توجه همگان مي‌داند. اين مسئله باعث مي‌شود او تفكر قهرمان سازي داشته باشد. خود را قهرماني مي‌بيند كه توانايي انجام كارهاي بزرگ دارد و تماشاگران فراواني در حال تماشاي او هستند. همين تفكر، فشارهاي رواني زيادي به نوجوان وارد مي‌كند كه ممكن است با ضعف شديد اعتماد به نفس و هويت نقص همراه شود. مخصوصا اگر در مقابل جمع، شكست و تحقير را تجربه كند.

وظيفه والدين براي رشد شناختي كودك چيست؟

والدين با توجه به اين ويژگي‌هاي شناختي، در سنين مختلف بايد از ميزان درك فرزندشان آگاه بوده و با توجه به توانايي‌هاي شناختي كودك با او مصاحبه كنند. شما به عنوان والد موظف هستيد تا با فرزندتان يك ارتباط موثر برقرار كنيد. زماني كه با كودكتان خارج از دركش صحبت مي‌كنيد، در واقع هيچ گونه ارتباطي با او برقرار نكرده و  در او احساسي از تنهايي و ياس را ايجاد مي‌كنيد. هر چه كودك شما بزرگ‌تر مي‌شود نيازهاي رواني او نيز تغيير مي‌كند، پس شما نيز بايد در تعامل خود با او تغييراتي ايجاد كنيد.

اغلب والدين با ناديده گرفتن اين تغييرات انتظار دارند فرزندشان در دوران بلوغ درست مانند قبل، از آن‌ها پيروي كنند. در حالي كه با ادامه اين روش تربيتي با فرزندشان به تعارض مي‌رسند. شما مي‌توانيد با استفاده از تجارب والدين ديگر، مطالعه كتاب و ديگر منابع براي خود يك سبك فرزندپروري مناسب برگزينيد. اما بسياري از خانواده‌ها با وجود چنين اقداماتي، در ارتباط با فرزندشان با مشكلات عديده‌اي مواجه‌اند. در حالي كه مشاوره خانواده با نگاهي متخصصانه و بدون قضاوت مي‌تواند به شما در مسائل خانوادگي بهترين ياري را برساند.

براي آشنايي بيشتر با سبك هاي فرزندپروري كليك كنيد.

نقش مركز مشاوره حامي هنر زندگي در رشد شناختي كودك شما

والدين بايد توجه داشته باشند كه رشد شناختي كودكان به اندازه ديگر جنبه‌هاي رشد از اهميت بالايي برخوردار است و اگر نگران تاخير در رشد كودك خود هستيد، بهتر است از پزشكان متخصص و روان شناسان مشاوره بگيريد تا در صورت وجود مشكل، هرچه سريع‌تر تشخيص داده شود و اقدامات درماني صورت بگيرد.

در اين راستا مركز مشاوره روانشناسي حامي هنر زندگي با داشتن مشاوراني برجسته در زمينه كودك اين امكان را فراهم كرده است كه از هر نقطه‌اي در ايران بتوانيد از خدمات اين مركز به صورت تلفني و اينترنتي برخوردار باشيد. همچنين براي دوستاني كه در تهران حضور دارند امكان مشاوره حضوري و شركت در كارگاه‌هاي اين مركز وجود دارد. علاوه بر اين مي‌توانيد در كنار مشاوره كودك در زمينه‌هاي مختلف روانشناسي اعم از خانواده، ازدواج، اعتياد، جنسي، مشاوره شغلي، تحصيلي و ... از خدمات مركز بهره مند شويد. مركز حامي هنر زندگي با گردهم آوري جمعي از متخصصين توانسته خدمات خود را با بالاترين سطح كيفيت ارائه دهد و با سابقه چندين ساله خود كمك شاياني به حل مشكلات كند.

براي آگاهي بيشتر در زمينه مشاوره كودك كليك كنيد. 

سوالات متداول

خود ميان بيني در دوران نوجواني چگونه است؟

در واقع خود ميان بيني در عمليات انتزاعي رخ مي‌دهد و نوجوان فقط به دنبال سازش دادن خود با محيط اجتماعي نيست و تمايل دارد كه محيط را نيز با خود سازگار كند. همچنين نوجوان معتقد است كه ديگران بايد به نفع او تغيير كنند. توجه داشته باشيد كه در اين دوران و با اين ديدگاه نوجوان، ممكن است مسائلي ميان شما و فرزندتان شكل بگيرد كه در واقع با مشكلاتي براي شما همراه باشد. در اين راستا بهره بردن از مشاوره خانواده به حل بهتر اين مسائل كمك مي‌كند.

براي اطلاع بيشتر درباره مشاوره خانواده كليك كنيد.

بازتاب‌ها در كدام مرحله از رشد شناختي اتفاق مي‌افتند و چه اهميتي دارند؟

در واقع بازتاب‌ها از دوران تولد تا 2 سالگي رخ مي‌دهند. كودكان در اين مرحله هيچگونه آگاهي از وجود غير خود ندارند و بازتاب‌هاي خود را از طريق تمرين تحكيم مي‌كنند. توجه داشته باشيد كه بازتاب‌ها يكي از نشانه‌هاي اصلي سلامت نوزاد است. 

براي آشنايي بيشتر در زمينه نشانه هاي سلامت نوزاد كليك كنيد.

براي دريافت مشاوره در زمينه رشد شناختي كودك و نوجوان و نحوه رفتار با آن ها مي توانيد با مشاوران مركز مشاوره روانشناسي حامي هنر زندگي از طريق تلفن ثابت از كل كشور با شماره 9099075228 و از تهران با شماره 9092305265 تماس بگيريد.

منبع: رشد كودك