كمال گرايي در كودكان يكي از صفاتي است كه در روانشناسي مورد بحث بسياري قرار گرفته است. اگرچه كمال گرا بودن مي‌تواند يك ويژگي مطلوب باشد، با اين حال در بعضي مواقع نيز كمال گرايي آسيب‌هايي را در شخصيت فرد ايجاد مي‌كند. برخلاف تصور والدين، رشد بيش‌ از حد كمال گرايي در كودكان نه تنها نمي‌تواند باعث پيشرفت آن‌ها شود، بلكه كودك مستعد ابتلا به اختلالات اضطرابي و افسردگي مي‌شود. در اين راه لازم است كه والدين يك بازنگري در شيوه تربيتي خود انجام داده و با توجه به تلاش كودك و نه صرفا نتيجه، او را تشويق كنند. همچنين با افزايش اعتماد به نفس كودك، آموزش مهارت‌هاي سازگاري و بهره بردن از مشاوره كودك مي‌توانيد به غلبه بر كمال گرايي در كودك خود كمك كنيد. با توجه به اهميت كمال گرايي در كودكان، در اين موضوع به بررسي دلايل و راهكارهايي جهت كاهش اين وضعيت خواهيم پرداخت.

منبع: كمال گرايي در كودكان | علت، رشد و درمان كمال گرايي كودكان

كمال گرايي چيست؟

كمال گرايي، در روانشناسي به مجموعه خصوصيات شخصيتي گفته مي‌شود كه باعث مي‌شود فرد همواره در تلاش باشد تا تمامي كارها را بدون عيب و نقص انجام دهد. اين افراد معمولاً براي خود معيارهاي بسيار سختگيرانه‌اي وضع مي‌كنند و معمولاً ارزيابي‌هاي انتقادي از خود دارند. افراد كمال گرا همواره در تلاش هستند تا صرفاً كارها را بدون هيچ‌گونه عيب و نقصي انجام دهند. همچنين آن‌ها به‌شدت نگران اين هستند كه مورد ارزيابي ديگران قرار بگيرند و همواره تلاش مي‌كنند تا از نظر تمامي افراد كاملاً عالي به نظر برسند.

نشانه‌هاي كمال گرايي در كودكان

كودكان كمال گرا داراي رفتارهاي مشخصي هستند كه مي‌توانيد آن‌ها را در هر گروه سني مشاهده كنيد. ازجمله اين رفتارها مي‌توان به موارد زير اشاره كرد. در اين زمينه روانشناسي كودك مي‌تواند به شما در شناخت دقيق تر اين نشانه‌ها كمك كند.

• حساسيت بيش‌ازحد به انتقاد
• انجام دادن تكاليف به‌سختي و با گذراندن زمان زياد به اين خاطر كه مي‌بايست كاملاً بدون عيب و نقص انجام شود
• عقب انداختن كارهاي سخت
• خود انتقادگري بيش از حد و خجالت زده شدن به‌سادگي
• انتقاد كردن بيش از حد از رفتارهاي ديگران
• دشواري بيش از حد در تصميم‌گيري يا ايجاد اولويت‌بندي
• بالا بودن ميزان اضطراب به‌ويژه در زمينه شكست
• بازگشت مكرر به نقطه آغاز و شروع مجدد، به اين دليل كه كارها عالي انجام نشده است.

براي آگاهي بيشتر در زمينه روانشناسي كودك كليك كنيد.

دلايل كمال گرايي در كودكان

روانشناسان معتقدند كمال گرايي در كودكان مي‌تواند دلايل بسياري داشته باشد يا ممكن است مجموعه‌اي از اين دلايل در كنار هم باعث كمال گرايي در كودكان شوند. برخي از مهم‌ترين اين عوامل شامل موارد زير هستند. 

وجود مشكلات بيولوژيك

يك تحقيق كه در سال ۲۰۱۵ ميلادي انجام گرفت، نشان مي‌دهد كه كمال گرايي مي‌تواند با برخي از بيماري‌هاي رواني نظير اختلال وسواس فكري عملي همراه باشد. اين يافته روانشناسان را به اين نتيجه رساند كه احتمالاً در كمال گرايي ممكن است نواقص بيولوژيكي نظير كم يا زياد بودن برخي از مواد شيميايي مغز مطرح باشد.

رفتار والدين از دلايل كمال گرايي در كودكان

والدين معمولاً فرزند خود را براي بهترين بودن تربيت مي‌كنند. آن‌ها تلاش مي‌كنند فرزندشان در مدرسه هميشه باهوش‌ترين باشد و يا در كلاس ورزشي كه ثبت‌نام‌شده است بهترين باشد. وجود چنين برخوردهاي با كودكان در آن‌ها اين باور را ايجاد مي‌كند كه اشتباه كردن بسيار بد و غيرقابل گذشت است. به همين دليل آن‌ها از كودكي ياد مي‌گيرند در صورتي مورد تشويق قرار گرفته يا مطلوب هستند كه كاملاً بدون اشكال رفتار كنند.

وجود والدين كمال گرا

والدين كمال گرا از دو طريق مي‌توانند باعث رشد كمال گرايي در كودكانشان شوند؛ در درجه اول ممكن است آن‌ها خصايص ژنتيكي را به فرزندشان منتقل كنند. در درجه دوم والدين كمال گرا معمولاً در تربيت‌هايشان مواضع بسيار سختگيرانه‌اي را ايجاد مي‌كنند. اين مسئله باعث مي‌شود كه كودكان احساس كنند مي‌بايست همواره به معيارهاي بسيار بالايي دست پيدا كنند تا ازنظر والدينشان پذيرفتني باشد.

سياست‌هاي تحصيلي نامناسب

هنگامي‌كه در مدارس صرفاً برگرفتن نمره بالاتر يا باهوش‌تر بودن كودكان توجه شود و كودكاني كه روند يادگيري آهسته‌تري دارند مورد سرزنش قرار بگيرند؛ اين مسئله به كودكان نشان مي‌دهد كه براي دستيابي به موفقيت در جامعه مي‌بايست در بهترين حالت قرار داشته باشند. همچنين هنگامي‌كه درس خواندن در مدارس يا دانشگاه‌هاي بهتر مختص دانش‌آموزاني است كه تلاش بيشتري مي‌كنند و اشتباه كمتري در امتحاناتشان دارند اين مسئله باعث ترغيب كمال گرايي در كودكان مي‌شود.

بي‌ارزش دانستن خود

كودكاني كه به لحاظ عزت‌نفس و ارزش وجودي در درجه پايين‌تري قرار دارند معمولاً اين باور را در خود شكل مي‌دهند كه براي پذيرفتني بودن و مورد محبت والدين و ديگران قرار گرفتن مي‌بايست به بالاترين معيارها دست پيدا كنند. درنتيجه آن‌ها تلاش براي كمال گرايي را شروع خواهند كرد.

پيامدهاي كمال گرايي در كودكان

كمال گرايي در كودكان مي‌تواند باعث بروز آسيب‌هاي بسياري شود كه ازجمله آن‌ها مي‌توان به موارد زير اشاره كرد.

بالا بودن ميزان استرس

كمال گرايي به اين معناست كه فرد همواره از شكست دوري مي‌كند و در تلاش است تا خود را به‌عنوان بهترين، به ديگران ثابت كند. اين مسئله باعث مي‌شود كه او همواره حجم زيادي از استرس و نگراني را در خود تحمل كند. استرس مي‌تواند باعث به وجود آمدن انواع مشكلات جسمي در فرد شود.

براي آشنايي بيشتر در زمينه استرس در كودكان كليك كنيد.

ابتلا به بيماري‌هاي رواني

مطالعات نشان مي‌دهد كه بروز بيماري‌هاي رواني نظير انواع اختلالات اضطرابي يا افسردگي در افرادي كه مبتلابه كمال گرايي هستند به نسبت افراد عادي بيشتر است. اين مسئله مي‌تواند به اين خاطر باشد كه شكست و ناكامي افراد كمال گرا را بيشتر تحت تأثير قرار داده و نااميدتر خواهد كرد. همچنين آن‌ها دائماً نگران اين هستند كه ازنظر ديگران به حد كافي خوب باشند يا در حد تمام و كمال معيارهاي خود را برآورده كنند كه اين موضوع باعث وجود اضطراب بسياري در آن‌ها خواهد شد.

كاهش سطح عملكرد

درصورتي‌كه كمال گرايي در يك فرد بيش‌ازحد رشد كند معمولاً باعث مي‌شود كه سطح عملكرد در او افت كرده يا به‌طوركلي اقدام به شروع هيچ فعاليتي نداشته باشد زيرا آن‌ها احساس مي‌كنند كه توانايي كافي براي صد درصد موفق شدن در اين شرايط را ندارند  درنتيجه بهتر است براي جلوگيري از يك شكست به‌طوركلي وارد يك موضوع نشوند.

راهكارهايي براي غلبه بر كمال گرايي در كودكان

توجه به تلاش به‌جاي نتيجه

فرزندانتان را صرفاً به دليل نتايج مناسبي كه به دست مي‌آورند تشويق نكنيد بلكه آن‌ها را براي تلاشي كه در راه رسيدن به نتيجه انجام داده‌اند مورد قدرداني قرار دهيد. به فرزندانتان اين را بياموزيد كه موفقيت تنها مسئله مهم در زندگي نيست. هنگامي‌كه شما فرزندتان را به دليل تلاشي كه براي مطالعه انجام مي‌دهد و پيشرفتي كه در جريان مطالعه داشته است، مورد تشويق قرار مي‌دهيد شرايط بسيار بهتر از زماني خواهد بود كه شما فرزندتان را صرفاً براي دريافت نمره ۲۰ مورد تشويق قرار دهيد.

آموزش مهارت‌هاي سازگاري

اگرچه شكست براي تمام افراد، تلخ است، بااين‌حال بهتر است به فرزندتان كمك كنيد مهارت‌هايي را براي كنار آمدن با شكست‌هاي زندگي آموزش ببيند. هنگامي‌كه آن‌ها بتوانند در صورت وجود شكست با شرايط موجود كنار بيايند وضعيت روحي‌شان به‌مراتب بهتر از حالتي خواهد بود كه آن‌ها از شكست بترسند و بخواهند همواره از شكست دور باشند.

داستان‌هايي راجع به شكست‌هاي خود در طول زندگي تعريف كنيد

با بيان داستان‌هايي راجع به شكست‌هايي كه در طول زندگي داشته‌ايد يا شكست‌هايي كه اطرافيان داشته‌اند و نحوه جبران آن‌ها به فرزندتان بياموزيد كه شكست جزء جدانشدني زندگي همه انسان‌هاست و هيچ‌كس نمي‌تواند به‌طور كامل از شكست اجتناب كند.

داشتن عزت نفس بالا از راهكارهاي غلبه بر كمال گرايي در كودكان

به فرزندتان كمك كنيد تا بتواند عزت‌نفس و خود ارزشمندي بالايي داشته باشد. براي اين كار مي‌بايست ارزش‌ها و توانايي‌هاي او را به وي نشان دهيد. مي‌توانيد از آموزش مهارت‌هاي مختلفي استفاده كنيد تا بتواند استعدادهايش را شناخته و به اين باور برسد كه در بعضي از موارد توانايي بالايي دارد و به‌خوبي عمل مي‌كند.

يكي ديگر از راه‌هايي كه مي‌تواند عزت‌نفس بالا را در فرزندتان ايجاد كند اين است كه به‌صورت بي‌قيدوشرط به او محبت داشته و نشان دهيد كه درهرصورت قابل‌احترام است.

براي آگاهي بيشتر در زمينه افزايش اعتماد به نفس كودكان كليك كنيد.

در معيارهايتان تجديدنظر كنيد

معيارهايي كه براي فرزندتان در نظر گرفته‌ايد را با دقت ازنظر بگذرانيد. آيا شما در حد توانايي‌هاي وي انتظارات معقولي از او داريد؟ يا انتظارات شما بيش‌ازحد كمال گرايانه است؟ درصورتي‌كه احساس مي‌كنيد او با توانايي‌هايي كه دارد از پس انتظارات شما بر نخواهد آمد سعي كنيد انتظاراتتان را كمي كمتر كنيد.

نقش روانشناس در غلبه بر كمال گرايي كودكان

تربيت كودكان از جمله مسائلي است كه نياز به توجه بسيار زيادي دارد. بسياري از مشكلات شخصيتي و آسيب‌هاي رواني كه در آينده براي كودكان پيش مي‌آيد را، مي‌توان با بررسي‌هاي دقيق و تخصصي در جريان تربيت، پيشگيري كرد. با توجه به پيامدهاي منفي كمال گرايي در شخصيت و زندگي آينده كودك، مي‌توان گفت پاسخ به اين سوال كه چگونه كودكانمان را به شكلي تربيت كنيم تا بتوانند درعين‌حال كه به دنبال شكوفايي استعدادهايشان هستند، از كمال گرايي مرضي در امان باشند، يك نياز حياتي براي والدين است. روانشناس مي‌تواند با بررسي تفكرات و رفتار كودك شما به‌صورت انفرادي راهكارهاي مناسبي را در اين زمينه ارائه كند.

براي آشنايي با تربيت كودك در سنين مختلف كليك كنيد.

شناسايي زودهنگام

آنچه به‌عنوان نشانگان هر بيماري يا معضل جسمي يا روحي مطرح مي‌شود، متأسفانه در زماني خود را نشان مي‌دهد كه شرايط نامطلوب به‌طور كامل در فرد ايجادشده است. روانشناسان معمولاً از طريق تكنيك‌هايي نظير بازي‌درماني يا نقاشي مي‌توانند پيش از عود شديد مشكلات و مشاهده نشانه‌ها، رگه‌هاي از وجود كمال گرايي مرضي را در كودك شناسايي كنند و براي برطرف كردن آن برنامه‌ريزي كنند.

ارائه راهكارهاي مناسب

يك اصل مهم در روانشناسي، معتقد است كه شخصيت هر فرد مانند اثر انگشت، كاملاً منحصربه‌فرد است و ما نمي‌توانيم براي افراد مختلف، از دستورات يكساني استفاده كنيم. اگرچه مواردي كه به‌عنوان راهكار مطرح مي‌شوند، به لحاظ تجربي مورد آزمايش و بررسي قرارگرفته و نتيجه‌بخش هستند، بااين‌حال به دليل جنبه همگاني اين راهكارها، نمي‌توانيم زماني را صرف آزمون‌ و خطا كنيم تا دريابيم كه كدام‌يك از اين روش‌ها بهتر بر روي كودك ما اثر مي‌گذارند. روانشناس با بررسي شرايط، توانايي‌ها و نقاط ضعف كودك شما به‌صورت انحصاري، از مناسب‌ترين راهكارها براي وي استفاده خواهد كرد.

جلب كمك اطرافيان

يكي از مشكلات رايج در تربيت كودك، ناهماهنگ بودن روش‌هاي والدين با يكديگر، يا حتي والدين با اطرافيان است. هنگامي‌كه روانشناس در جايگاه يك فرد متخصص توصيه‌هايي را مطرح مي‌كند، معمولاً افراد همكاري بيشتري نشان خواهند داد.

سؤالات متداول

كمال گرايي در كودكان چه مشكلاتي ايجاد خواهد كرد؟

كمال گرايي باعث بروز اضطراب و افسردگي بيشتر يا بروز مشكلات جسماني به دليل اضطراب مي‌شود. ترس از شكست ممكن است منجر به اين شود كه كودك از شروع فعاليت‌هاي جديد اجتناب كند.

آيا مي‌توان كمال گرايي را در كودك كاهش داد؟

بله، راهكارهايي در اين زمينه وجود دارد كه از مهم‌ترين آن‌ها تشويق فرزند به دليل تلاش كردن، به‌جاي تشويق در برابر نتيجه و آموزش مهارت‌هاي مقابله‌اي براي كنار آمدن با شكست را مي‌توان نام برد. در كنار بهره بردن از مشاوره كودك مي‌تواند به شما بسيار كمك كننده باشد.

براي اطلاع بيشتر در زمينه مشاوره كودك كليك كنيد.

براي دريافت مشاوره در زمينه كمال گرايي در كودكان مي توانيد با مشاوران مركز مشاوره روانشناسي حامي هنر زندگي از طريق تلفن ثابت از كل كشور با شماره 9099075228 و از تهران با شماره 9092305265 تماس بگيريد.

منبع: كمال گرايي در كودكان | علت، رشد و درمان كمال گرايي كودكان