فوبياي خاص چيست و با چه نشانه‌هايي همراه است؟ فوبيا خاص در واقع به ترس غير منطقي، شديد و مفرط از يك شي و يا موقعيت خاص گفته مي‌شود كه پاسخ اضطرابي فوري ايجاد مي‌كند. در واقع اگر در مواجهه با موقعيت‌هاي مختلف مثل لحظه بلند شدن هواپيما يا مواجه شدن با حيواناتي خاص نظير سوسك و عنكبوت، بودن در مكان‌هاي بسته و... دلهره و اضطراب شديدي را تجربه مي‌كنيد، احتمالا به فوبيا مبتلا هستيد. اين ترس غيرمنطقي به خصوص در مواردي كه مرتبط به محركي باشد كه به وفور در زندگي روزمره با آن مواجه مي‌شويد، مي‌تواند زندگي‌تان را به شدت مختل كند و در عملكرد اجتماعي و شغلي تان نيز اثرات منفي بر جاي بگذارد. در ادامه به توضيح انواع فوبيا خاص و نشانه‌هاي آن مي پردازيم، همچنين روش‌هاي درماني در اختلال هراس را بررسي مي‌كنيم.

منبع: اختلال ترس هاي خاص

فوبيا چيست؟

اصطلاح فوبيا به هرگونه ترس شديد، غير منطقي و مزمن گفته مي‌شود كه اغلب نشان دهنده يك اختلال اضطرابي است. اين اختلالات اضطرابي انواع خاصي دارند كه از جمله آن‌ها بايد به فوبياي خاص، فوبياي اجتماعي و آگورا فوبيا يا همان ترس از مكان‌هاي باز اشاره كرد.

براي كسب اطلاعات بيشتر در مورد فوبياي اجتماعي كليك كنيد.

فوبيا خاص چيست؟

فوبياي خاص يكي از انواع فوبياست كه در دسته اختلالات اضطرابي جاي گرفته است و به ترس افراطي، غير منطقي و مزمن نسبت به يك شي يا وضعيت خاص گفته مي‌شود. علاوه بر اين، ترس بسيار شديدي كه در فرد ايجاد مي‌شود با ماهيت محرك تناسبي ندارد و به همين دليل، افراد فوبيك براي اجتناب از آن محرك‌ها استراتژي‌هايي مانند اجتناب يا فرار را به كار مي‌برند تا احتمال مواجه شدن با محرك را به حداقل برسانند. 

براي شناخت بيشتر درباره انواع فوبيا كليك كنيد.

علائم و نشانه هاي فوبياي خاص 

از جمله علائم فوبياي خاص مي‌توان به موارد زير اشاره داشت.

- فرد در برخورد با يك شي يا موقعيت خاص، به صورت افراطي مضطرب مي‌شود.

- علائم جسماني و رواني ترس، مانند بالا رفتن ضربان قلب، احساس دلهره شديد و ... بلافاصله بعد از مواجه شدن با محرك اضطراب زا ايجاد مي‌شود.

- فرد تمام تلاش خود را مي‌كند تا از اين موقعيت اجتناب كند.

- اين علائم بيشتر از 6 ماه ادامه مي‌يابند و بر عملكرد وي در زندگي اجتماعي، روابط بين فردي و شغلي تاثيرات منفي مي‌گذارد.

فوبيا چيست | انواع فوبيا خاص 

به طور كلي فوبياهاي خاص به پنج طبقه عمده تقسيم مي‌شوند.

1- فوبياي حيوانات مانند گربه، سوسك، فوبي عنكبوت و... (براي اطلاع درباره فوبياي عنكبوت كليك كنيد).

2- فوبياي محيط هاي طبيعي مانند فوبي طوفان، فوبي ارتفاعات و... (براي آشنايي بيشتر درباره ترس از ارتفاع كليك كنيد).

3- فوبياي خون، جراحت و تزريق

4- فوبياي موقعيتي نظير فوبي رانندگي، فوبي پرواز، بودن در آسانسور و ساير فوبي مكان هاي بسته و... (براي شناخت بيشتر درباره فوبي رانندگي و فوبي پرواز كليك كنيد).

5- ساير موارد مانند موقعيت‌هايي كه ممكن است منجر به خفگي يا استفراغ شوند. 

براي اطلاع بيشتر درباره فوبياي حيوانات و ترس از مكان هاي بسته كليك كنيد.

فوبيا چيست | ويژگي هاي افراد مبتلا به فوبيا

معمولا افرادي كه دچار فوبياي خاص هستند هنگام پيش بيني يا در حين مواجهه با شيء يا موقعيت هراس آور از نظر فيزيولوژيكي دچار برانگيختگي مي‌شوند. تقريبا در تمامي ترس‌ها به جز ترس از خون، آمپول و جراحت، افراد دچار بيش فعاليتي سيستم سمپاتيك مي‌شوند. اين امر باعث بروز علائم جسماني خاص نظير افزايش ضربان قلب، تند شدن سرعت تنفس و افزايش تعريق مي‌شود. اما افرادي كه دچار ترس از خون، آمپول و جراحت هستند در مواجهه با اين موارد علائم متفاوتي را تجربه مي‌كنند كه از جمله آن‌ها مي توان به غش يا واكنش‌هاي نزديك به آن، افزايش خفيف ضربان قلب و فشار خون و به دنبال آن كاهش ضربان قلب و فشار خون اشاره كرد.

براي اطلاع بيشتر درباره فوبياي خون كليك كنيد.

فوبيا چيست | فوبياي خاص و اختلالات همراه آن 

اكثر افرادي كه مبتلا به فوبياي خاص هستند كم تر براي حل مشكل خود اقدام مي‌كنند و اين مشكل معمولا در جريان بروز يك اختلال روان شناختي ديگر شناسايي مي‌شود. متخصصان بر اساس مطالعات پژوهشي و بررسي‌هاي باليني به اين نتيجه رسيده‌اند كه فوبياي خاص با طيف وسيعي از اختلالات به خصوص افسردگي همراه است. از جمله ساير اختلالاتي كه معمولا در كنار اين مشكل ديده مي‌شوند مي‌توان به اختلالات مرتبط با شخصيت نظير اختلال شخصيت وابسته، ساير اختلالات اضطرابي، اختلالات مرتبط با مصرف مواد و شكايات جسماني اشاره كرد.

براي آشنايي بيشتر با انواع اختلالات اضطرابي كليك كنيد.

دلايل بروز فوبياي خاص چيست؟

عوامل مختلفي مي‌توانند در تعامل با يكديگر، بروز اختلال فوبياي خاص را رقم بزنند. ما در ادامه به مهم‌ترين عواملي كه تاكنون در اين باره شناسايي شده اشاره كرده‌ايم.

عوامل مربوط به مزاج 

عوامل مزاجي به برخي ويژگي‌هاي رفتاري اشاره دارند كه داراي ريشه‌هاي زيستي هستند. از جمله عوامل مزاجي كه مي‌توانند افراد را در برابر اختلال فوبياي خاص آسيب پذير كنند مي‌توان به بازداري رفتاري بالا، گرايش به روان رنجوري و حساسيت بيشتر در برابر تجربه هيجانات منفي اشاره كرد.

عوامل محيطي دخيل در بروز فوبيا 

عوامل محيطي بسياري وجود دارند كه مي‌توانند در بروز فوبياهاي خاص نقش موثر داشته باشند. براي مثال حمايت افراطي والدين، از دست دادن والدين يا جدايي از آن‌ها به هر دليل و مواجه شدن با بدرفتاري‌هاي جسمي و جنسي از جمله مهم‌ترين عواملي هستند كه در اكثر اختلالات اضطرابي نقش دارند. همچنين همايند شدن شي يا موقعيت هراس انگيز در گذشته با يك عامل ترسناك نيز مي‌تواند باعث شرطي شدن ذهن نسبت به آن موضوع شده و ترس پايداري را از آن به وجود بياورد.

عوامل ژنتيكي و فيزيولوژيك 

پژوهش‌ها نشان مي‌دهند كه نسبت به بروز برخي فوبياهاي خاص آمادگي ژنتيكي وجود دارد. براي مثال احتمال ابتلاي فردي كه يكي از بستگان درجه يك وي دچار فوبياي خاص نسبت به حيوان است نسبت به ساير افراد بيشتر است. همچنين عوامل ژنتيكي خاصي در مورد ابتلا به ترس از خون، جراحت و آمپول تا كنون شناسايي شده‌اند.

فوبيا چيست | روش هاي درمان فوبياي خاص

مشاوره روانشناسي و مشاوره كنترل استرس در تشخيص و درمان فوبيا به شما كمك مي‌كنند. روش‌هاي مختلفي براي درمان فوبياي خاص استفاده مي‌شود كه در ادامه به بررسي آن‌ها مي‌پردازيم.  شما مي‌توانيد اين درمان‌ها را توسط مجرب ترين روانشناسان در مركز مشاوره روانشناسي حامي هنر زندگي نيز دريافت نماييد.

براي اطلاع درباره روند دريافت مشاوره كنترل استرس و اضطراب كليك كنيد.

شناخت درماني فوبيا

افرادي كه به فوبيا دچار هستند، داراي باورهاي غلطي در مورد محرك‌هاي ترس آور هستند و اين محرك‌ها را به اشتباه، بسيار خطرناك‌تر از چيزي كه واقعا هست مي‌پندارند. يكي از موثرترين درمان‌ها براي به چالش كشيدن اين باورها از طريق درمان شناختي است. در واقع شناخت درمانگران هسته اصلي تمام مشكلات هيجاني و رفتاري را افكار و باورهاي ناكارآمدي مي‌دانند كه به فرد اجازه غلبه بر ترس‌هايش را نمي‌دهند.

شناسايي اين افكار و آموزش روش‌هايي براي اصلاح آن‌ها به شما كمك مي‌كند تا بتوانيد از احساسات منفي ترس و اضطراب عبور كنيد و فوبياي خود را درمان نماييد. در كنار اين مسئله اين شيوه در درمان اختلالات ديگر از جمله افسردگي نيز به كار مي‌روند.

براي آشنايي بيشتر درباره درمان شناختي رفتاري افسردگي كليك كنيد.

حساسيت زدايي منظم فوبيا

در روش حساسيت زدايي منظم، ابتدا ليستي از موقعيت‌هاي استرس زا در ارتباط با محرك خاص تهيه مي‌شود و براساس آن، سلسله مراتبي از كمترين مقدار تا بيشترين مقدارِ اضطراب كه در مورد آن محرك تجربه مي‌كنيد، مشخص مي‌شود. همچنين در اين روش آموزش‌هاي آرميدگي يا همان ريلكسيشن نيز در اختيار شما قرار مي‌گيرد.

طبق روش حساسيت زدايي منظم برنامه‌اي براي مواجهه با سلسله مراتب محرك‌هاي هراس آور تنظيم مي‌شود. اين مواجهه مي‌تواند در دنياي واقعي يا به صورت مجازي صورت بگيرد. همچنين در طول جلسات درمانگر مواجهه به صورت تصور ذهني را نيز در دستور كار قرار مي‌دهد. در حين مواجهه شما ياد مي‌گيريد كه چگونه با استفاده از روش‌هاي آرام سازي پاسخ‌هاي مناسبي را جايگزين ترس‌هاي قبلي كنيد و با موقعيت كنار باييد. راز موفقيت اين روش درماني اين است كه به تدريج و براساس ميزان آمادگي فرد تنظيم شده و در طول پيش روي نيز تا حد زيادي به آن توجه مي‌شود.

براي آشنايي بيشتر درباره درمان فوبيا كليك كنيد.

مواجه درماني فوبيا

در روش مواجهه درماني نيز سلسله مراتب به شما ارائه مي‌شود، اما شما همچنان در هر مرحله اضطراب داريد. روش كار به اين ترتيب است كه آنقدر در معرض محرك‌هاي اضطراب آور مي‌مانيد تا در نهايت بتوانيد با اضطرابش مقابله نماييد، به طوري كه محرك‌هاي اضطراب آور طبق ليستي كه از قبل تهيه شده از كم اضطراب آورترين شروع شده و سپس با كمك متخصص، وارد مرحله بعدي مي‌شويد.

يادگيري مشاهده اي فوبيا

يكي ديگر از راهكارهاي درماني "يادگيري مشاهده‌اي" است كه در آن با مشاهده يك الگو كه در معرض محرك فوبيا زا قرار گرفته سعي مي‌كنيد بر اضطراب خود غلبه كنيد؛ با تكيه بر اين موضوع كه عملا مشاهده مي‌كنيد كه براي الگو هيچ اتفاقي نمي‌افتد و دليلي براي ترس و اضطراب وجود ندارد، فعالانه تشويق مي‌شويد تا بتوانيد خود را در معرض محرك استرس زا قرار دهيد. 

دارو درماني

در مواردي كه فوبيا بسيار شديد باشد و زندگي فرد را به طور جدي مختل كرده باشد، مي‌توان از داروهاي ضد اضطراب و ضد افسردگي نيز استفاده كرد. با اين حال روش‌هاي دارويي درمان قطعي براي رفع فوبياي خاص نيستند و تنها مي‌توانند فرد را براي درمان روان شناختي آماده كرده و اضطراب‌هاي روزمره او را كاهش دهند. از همين رو بسيار اهميت دارد كه به مصرف داروهاي آرام بخش اكتفا نكرده و درمان‌هاي روان شناختي را نيز پيگيري نماييد.

براي آشنايي با داروهاي ضد اضطراب و ضد افسردگي كليك كنيد.

سوالات متداول 

- آيا ترس شديد باعث تنگي نفس مي‌شود؟ 

بله در اكثر موارد به جز ترس از خون كه فرد دچار افت فشار خون يا غش مي‌شود؛ ساير ترس‌ها سيستم سمپاتيك را فعال كرده و منجر به علائمي نظير افزايش ضربان قلب و تند شدن سرعت تنفس مي‌شود كه در موارد شديد مي‌توانند به احساس تنگي نفس و حمله عصبي نيز بيانجامند. از همين رو يادگيري تكنيك‌هايي نظير ريلكسيشن براي كاهش علائم جسماني از اهميت بسزايي برخوردارند.

- آيا ترس از بيمار شدن نوعي فوبياست؟ 

خير، ترس از بيماري در اصطلاح تخصصي اضطراب بيماري ناميده مي‌شود و در طبقه بندي اختلالات روانپزشكي در طبقه اختلالات جسماني قرارمي‌گيرد. به همين خاطر روش‌هاي درمان آن نيز با فوبيا تفاوت‌هايي دارد. اگر دائما نگران اين هستيد كه دچار بيماري خاصي شويد و در اين باره مشغوليت ذهني زيادي احساس مي‌كنيد بهتر است با يك روانشناس در مورد مشكل خود صحبت كنيد.

براي دريافت مشاوره در زمينه تشخيص و درمان فوبياي خاص مي توانيد با مشاوران مركز مشاوره روانشناسي حامي هنر زندگي از طريق تلفن ثابت از كل كشور با شماره 9099075228 و از تهران با شماره 9092305265 تماس بگيريد.

منبع: اختلال ترس هاي خاص