تيك عصبي كودكان از جمله اختلالات عصبي رشدي است كه به مجموعه‌اي از جنبش‌هاي عضلاني، تكراري، سريع، ناگهاني، عودكننده و غيرارادي گفته مي‌شود و به توليد حركات يا اصواتي منجر خواهد شد كه فرد قدرت كنترل آن‌ها را ندارد. اين اختلال در نتيجه عوامل محيطي و زيستي به وجود مي‌آيد و علائم رفتاري مقدماتي آن شامل تحريك پذيري، مشكلات توجه، تحمل كم در برابر محروميت پيش از شروع تيك‌ها يا همزمان با آن است. از آن جايي كه اين مشكل بر تمام ابعاد زندگي كودك تاثيرات مخربي خواهد گذاشت لزوم درمان و توجه به كودك احساس مي‌شود. نخستين گام در تعيين مناسب‌ترين شيوه درماني اختلالات تيك بررسي كاركرد كلي كودك است و سپس در كنار دارو درماني مي‌توان از مداخلات رفتاري مانند فنون وارونه سازي عادت، مواجهه و پيشگيري از پاسخ استفاده كرد.

منبع: تيك عصبي

اختلال تيك عصبي در كودكان

تيك عصبي كودكان مانند اختلال تيك در بزرگسالان به صورت پرش ناگهاني يا انقباض غير ارادي عصبي است كه مي‌تواند به صورت طولاني مدت يا زودگذر در كلام و رفتار ظاهر شود. كودك معمولا از وجود تيك‌هاي خود آگاهي ندارد. به طور معمول اختلالات تيك در دوران كودكي يا نوجواني شروع مي‌شوند و به كودك كمك مي‌كند تا انرژي عصبي خود را آزاد كند. كودكان در سنين 12-7 سالگي بيشترين ميزان تيك را نشان مي‌دهند. ميزان شيوع تيك در پسران بيشتر از دختران است و گاهي اين اختلال تا ميانسالي ادامه پيدا مي‌كند.

براي آگاهي بيشتر در زمينه اختلالات تيك كليك كنيد.

انواع تيك در كودكان

تيك صوتي

اين كودكان تيك صوتي رفتاري صدادار توليد مي‌كنند. تيك‌هاي صوتي ساده مانند سرفه كردن، صاف كردن گلو، غرغر كردن، بالا كشيدن بيني، فين كردن و تيك‌هاي صوتي پيچيده مانند تكرار كلمات يا عبارات، بد دهني (استفاده از كلمات يا عبارات مستهجن)، مكرر گويي (تكرار واژه‌هاي خود) و پژواك كلام (تكرار واژه‌هاي آخر طرف مقابل) ديده مي‌شود.

تيك حركتي

تيك حركتي رفتارهايي مانند شكلك در آوردن، تنگ كردن چشم‌ها، بالا انداختن شانه يا تكان دادن سر، باز و بسته كردن چشم، مكيدن لب، بالا پريدن ناگهاني شانه يا پا و پلك زدن در كودك را شامل مي‌شود. تيك‌هاي حركتي پيچيده شايع نيز شامل رفتارهاي نظافتي، بوييدن اشياء، جهش، رفتارهاي لمسي، پژواك كرداري (تقليد رفتار مشاهده شده) و حركات زشت و ناشايست (ادا و اطوار زننده) است.

شايع ترين تيك‌هاي حركتي چهره‌اي هستند با اين حال در بعضي از كودكان گردن و اندام‌ها را درگير مي‌كند. تيك‌هاي متعدد حركتي به همراه يك يا چند تيك صوتي اختلال توره ناميده مي‌شود.

براي آشنايي بيشتر در زمينه اختلال توره كليك كنيد.

تيك هاي گذرا و مزمن عصبي كودكان

تيك نوعي اختلال هماهنگي رشدي است كه بر اساس ماندگاري به دو دسته گذرا و مزمن تقسيم مي‌شوند. تيك‌هاي گذرا حداقل به مدت 4 هفته و حداكثر 12 ماه طول مي‌كشند. اگر كودكتان رفتارهاي تكراري را در مدتي كمتر از اين زمان انجام دهد، دچار اختلال تيك نيست.

در صورتي كه رفتارهاي تكراري پايدار شده و بيشتر از يك سال در كودك مشاهده شوند تيك مزمن تشخيص داده مي‌شود. اين تيك‌ها پايدارتر و انقباض‌هاي عضلاني معمولا شديدتر است. تيك‌هاي مزمن بيشتر بين سنين 6 تا 12 سالگي ديده مي‌شود. ممكن است متوجه شده باشيد كه علائم كودك به طور متناوب كم و زياد مي‌شود و يا براي مدتي محو شده و دوباره پديدار مي‌شوند.

براي آشنايي بيشتر در زمينه اختلال هماهنگي رشدي كليك كنيد.

علائم رفتاري مقدماتي تيك

اختلال تيك در راهنماي تشخيصي و آماري اختلالات رواني در طبقه اختلالات عصبي رشدي قرار دارد. در تيك معمولا علائم رفتاري مقدماتي مانند تحريك پذيري، مشكلات توجه، تحمل كم در برابر محروميت پيش از شروع تيك‌ها يا همزمان با آن در كودك بروز پيدا مي‌كند. همچنين تجربه‌هاي حسي مانند احساس تنش، فشار يا خارش قبل از تيك رخ مي‌دهد. شايع ترين تيك اوليه چشمك زدن است كه متعاقب با آن تيك سر يا شكلك در آوردن بروز پيدا مي‌كند. اكثر علائم صوتي و حركتي پيچيده، سال‌ها پس از علائم اوليه ظاهر مي‌شود. توجه شما به اين نشانه‌ها مي‌تواند از پيشروي تيك‌ها جلوگيري كند. براي اين منظور بهتر است علت تيك فرزندتان را شناسايي كرده و در جهت رفع آن‌ها اقدام كنيد.

براي شناخت بيشتر در زمينه اختلالات عصبي رشدي كليك كنيد.

علت تيك عصبي كودكان

تركيبي از عوامل محيطي و زيستي در ايجاد تيك هاي عصبي كودكان دخالت دارند. عوامل ژنتيكي، وسواس، افسردگي، بيش فعالي، محيط پر تنش، استرس‌هاي مزمن و طولاني مدت مي‌تواند در بروز تيك موثر باشد. حتي ممكن است كودك به خاطر تقليد اين عادت رفتاري را پيدا كند.

تيك عصبي كودكان بيشتر در زمان‌هايي كه تحت فشار عصبي هستند ظاهر مي‌شود. شايد متوجه شده باشيد كه تيك‌هاي كودك شما بيشتر در هنگام شروع مدرسه و در فصل امتحانات بيشتر مي‌شود. همچنين زماني كه شما از كودك كاري بيشتر از توانايي‌اش انتظار داشته باشيد مثل نمرات عالي يا موفقيت در يك‌ رشته ورزشي خاص و ... اين مسئله فشار زيادي به كودك وارد مي‌كند و او دچار استرس مي‌شود. وقتي كودكتان آرامش دارد يا مشغول به كاري است مثلا در حين بازي يا هنگام خواب تيك‌ها كاهش يافته و يا به طور موقت از بين مي‌روند.

سير تيك عصبي كودكان و پيامدهاي آن

در دوران كودكي علائم تيك ممكن است كاهش يا افزايش پيدا كند يا علائم تازه جانشين علائم قديمي شود. در اكثر موارد تيك تا نوجواني به طور كامل برطرف مي‌شود اما كودكي كه به نوع شديد بيماري مبتلاست ممكن است دچار مشكلات هيجاني مانند افسردگي و كاهش اعتماد به نفس شود و به دنبال آن شاهد تخريب عملكرد كودك خود باشيد. اين تخريب زماني بيشتر مي‌شود كه كودك همزمان به بيش فعالي يا اختلال وسواسي عملي نيز مبتلا باشد.

چطور با تيك‌هاي عصبي كودكم برخورد كنم؟

عواملي كه باعث ايجاد فشار روحي در كودك مي‌شود را شناسايي كنيد چون تيك‌ها معمولا به صورت موقت ايجاد مي‌شوند آن هم در شرايطي كه كودكتان تحت فشار رواني باشد. زماني كه شرايط به حالت عادي برگردد معمولا تيك‌ها ناپديد مي‌شوند. واكنش شديد به تيك‌هاي كودك منجر به اضطراب او شده و حتي ممكن است شدت تيك‌ها افزايش پيدا كند. حتي زماني كه كودكتان خسته است تيك‌هايش بيشتر مي شود پس استراحت كافي به او بدهيد. آرامش و خونسردي خودتان را حفظ كنيد تا فشار رواني كودك بيشتر نشود. عوامل بروز استرس كودك‌تان را نيز شناسايي كنيد. 

براي اطلاع بيشتر در زمينه عوامل بروز استرس در كودكان كليك كنيد.

براي كاهش تيك كودكم چه كارهايي نبايد بكنم؟

زماني كه كودك حالت‌هاي تيك را نشان مي‌دهد بي اعتنايي كنيد. نبايد روي حركات بچه متمركز شويد و مدام به او گوشزد كنيد كه چرا اين حركات را تكرار مي‌كند؛ هر چه كودك بيشتر روي رفتارش حساس شود، تيك افزايش پيدا مي‌كند. در مواقعي كه كودك تيك ندارد، بايد بيشتر به او توجه يا او را نوازش كرد. 

كودك را نترسانيد. براي مثال نگوييد كه "اگر اين كار را ادامه دهي كسي با تو دوست نمي‌شود يا همه تو را مسخره مي‌كنند"، اين نوع برخورد علاوه بر افزايش تيك عصبي، عزت‌نفس كودك را بشدت پايين مي‌آورد. تحقير، سرزنش و مقايسه شرايط را بدتر مي‌كند. تجربه نشان داده كه تذكر مستقيم يا تنبيه كودك براي ترك رفتار عادتي به هيچ وجه مؤثر نيست و بايد از شيوه تربيتي مبتني بر تشويق استفاده كرد. بخاطر تيك‌ها، كودكتان را از مهماني يا ساير جمع‌هاي اجتماعي محروم نكنيد، چون اثر منفي بر مهارت‌هاي اجتماعي‌اش دارد.

امنيت محيط تيك هاي عصبي را كاهش مي دهد

سعي كنيد تنش‌هاي احتمالي را كاهش دهيد و محيطي امن براي كودكتان فراهم كنيد. محيط خانواده در ايجاد و تشديد علائم تيك اهميت دارد. براي مثال حتي زماني كه شما با همسرتان قهر مي‌كنيد و به مدت طولاني با او حرف نمي‌زنيد احساس ناامني را در او ايجاد كرده‌ايد. همچنين از كودك خود به عنوان خبر رسان بين خودتان استفاده نكنيد.

بهبود روابط زناشويي، مهارت حل مسئله، مديريت استرس و كنترل خشم براي فراهم كردن محيطي امن ضروري است. به كودكتان اطمينان دهيد كه در هر شرايطي دوستش داريد. اينكه او را به خاطر خودش دوست داريد نه به خاطر موفقيت‌هايش به او آرامش مي دهد. شرايط كودك را با معلم كودكتان در ميان بگذاريد و از او بخواهيد در اين زمينه با شما همكاري كند.

تخليه هيجاني تيك عصبي كودكتان را كاهش مي دهد

سرگرمي‌هاي مورد علاقه كودك مثل نقاشي، موسيقي، بازي‌ها و ... مي‌تواند در بهبود تيك‌ها موثر باشد پس فعاليت‌هايي همچون بازي يا برنامه‌هاي شادي بخش را بيشتر كنيد تا تخليه هيجاني بيشتري را تجربه كند. درآغوش گرفتن و نوازش نيز ميزان اضطراب كودك را كم مي‌نمايد. ايجاد آرامش از طريق ورزش‌هاي تنفسي به مرور زمان نيز اين عارضه را كاهش مي‌دهد پس تغيير شيوه زندگي كودك مي‌تواند اثربخش باشد.

درمان تيك عصبي كودكان

اگر تيك‌ها بيشتر از 6 ماه طول بكشد يا شدت‌شان به حدي باشد كه مانع از انجام كارهاي روزمره كودك شود يا كودك را ناراحت كند، درمان ضرورت دارد. درمان اختلال تيك بستگي به شدت تيك‌ها، ناراحتي ذهني كودك، اختلالات همزمان و تاثير تيك‌ها بر عملكرد تحصيلي و اجتماعي كودك دارد و به طور كلي بايد ابتدا كاركرد كلي كودك را بررسي كنيم. همچنين درمان بايد با آموزش خانواده شروع شود.

براي تيك‌هاي مزمن يا تيك گذراي شديد، ابتدا بايد بررسي پزشكي صورت بگيرد سپس بعد از رد علل جسماني، درمان روانشناختي آغاز مي‌شود. درمان تيك عصبي كودكان به دو صورت دارويي و روانشناختي انجام مي‌شود. با اينكه دارو درماني مناسب ترين روش درمان است اما براي درمان موثر مشاوره روانشناسي نيز ضروري است. تمرين متمركز، خود بازبيني، حذف تقويت مثبت و آرام سازي در كاهش استرس‌ها تاثير دارد. 

افراد مبتلا به اختلال تيك مي‌توانند از نوعي درمان شناختي رفتاري با عنوان وارونه كردن پاسخ بهره ببرند. در اين روش درمانگر به درمانجويان آموزش مي‌دهد كه چگونه بر تيك‌ها و احساساتي كه قبل از آن‌ها واقع مي‌شوند نظارت كنند و همچنين شيوه پاسخ دادن به اين احساسات را با رفتار ارادي امكان پذير مي‌كند. در صورتي كه نياز به دارو درماني نيز وجود داشته باشد از داروهاي ضد روان پريشي و SSRI ها استفاده مي‌شود.

سخن آخر

در نهايت شما به عنوان مراقبان اصلي در كاهش مشكل كودكتان سهم بيشتري را داريد. با فراهم كردن بستري مناسب براي پرورش كودكتان در محيطي امن مي‌توانيد سلامت او را تضمين كنيد. اما همانطور كه در عمل مي‌بينيد هميشه نمي‌توان كمال مطلوب را فراهم كرد؛ پس چه بهتر كه در هنگام مواجهه با مشكلات از مهارت‌هايتان براي كاهش آسيب به خود و اطرافيانتان استفاده كنيد. نگاه مجدد و مرور مسائل به شما كمك مي‌كند راه حل‌هايي كه از چشمتان دور مانده بودند را بيابيد. در طي مشاوره كودك با كمك يك متخصص شما مي‌توانيد به سلامت خود و فرزندتان كمك نماييد.

براي آشنايي بيشتر در زمينه مشاوره كودك كليك كنيد.

براي دريافت مشاوره در زمينه تيك عصبي كودكان مي توانيد با مشاوران مركز مشاوره روانشناسي حامي هنر زندگي از طريق تلفن ثابت از كل كشور با شماره 9099075228 و از تهران با شماره 9092305265 تماس بگيريد.

منبع: تيك عصبي