طرحواره ايثار معمولاً باعث ايجاد رفتارهايي در فرد مي‌شود كه شايد بيشتر با نام نوع‌دوستي و فداكاري شناخته شوند. افراد درگير با اين طرح‌واره خود را به‌طور كامل فداي ديگران مي‌كنند و از بسياري خواسته‌ها و نيازهاي خود به خاطر ديگران مي‌گذرند. بااين‌حال افراد داراي طرحواره ايثار معمولاً از ديگران توقع دارند كه در شرايط مشابه محبت‌هاي آن‌ها را جبران كنند اما هنگامي‌كه در موقعيت‌هاي مشابه از جانب ديگران رفتارهاي فداكارانه نمي‌بينند معمولاً دچار خشم شده و به همين خاطر روابط اجتماعي آن‌ها كيفيت لازم را نخواهد داشت. با توجه به اينكه طرحواره ايثار مي‌تواند زندگي فرد را تحت تأثير قرار دهد و او را به لحاظ روحي در شرايط نامناسبي قرار دهد، بهتر است درصورتي‌كه نشانه‌هاي اين طرح‌واره را در خود يا هر فرد ديگري مي‌بينيد با يك روانشناس در اين زمينه مشورت نماييد. براي دريافت مشاوره حضوري كليك كنيد. 

منبع: راه هاي درمان و تغيير طرحواره ايثار

طرحواره چيست؟

همه انسان‌ها از زمان كودكي تلاش مي‌كنند تا با تفسير تجربيات روزمره زندگي چهارچوب‌ها و قواعدي را براي زندگي اجتماعي در ذهن خود درنظر بگيرند. براي مثال هنگامي‌كه كودك صرفاً در شرايطي كه يك كار را كامل و بدون عيب و نقص انجام دهد و سپس تشويق شود، به‌تدريج به اين باور مي‌رسد كه براي احساس ارزشمندي و دريافت تأييد و محبت ديگران بايد در بهترين حالت خود قرار داشته باشد. اين باورها يا اصولي كه ما از سنين كودكي و بر اساس زندگي در جهان اجتماعي به دست مي‌آوريم طرح‌واره ناميده مي‌شوند. بعضي از اين طرح‌واره‌ها مي‌توانند مشكلاتي را در جريان زندگي فرد ايجاد كنند و به همين خاطر بايد براي از بين بردن يا تعديل آن‌ها تلاش كرد. روانشناسان تاكنون 18 مورد از اين طرح‌واره‌ها را شناسايي كرده‌اند كه يكي از مهم‌ترين آن‌ها طرحواره ايثار است.

طرحواره ايثار

طرحواره ايثار يكي از انواع طرح‌واره‌هاي منفي است كه مي‌تواند مشكلات بسياري را در زندگي فرد ايجاد نمايد. به‌طوركلي اين طرح‌واره را به‌صورت مسئوليت‌پذيري و فداكاري بيش‌ازحد براي ديگران مي‌شناسيم. افرادي كه طرحواره ايثار در آن‌ها فعال است معمولاً قسمت عمده وقت خود را به ديگران اختصاص مي‌دهند و توانايي مخالفت كردن با خواسته‌هاي آن‌ها را ندارند. هنگامي‌كه فرد در مقابل مشكلات يا درخواست‌هاي ديگران اقدامي انجام نمي‌دهد دچار احساس گناه شده و خود را به‌عنوان شخصي خودخواه مي‌شناسد.

اگرچه اطرافيان معمولاً طرحواره ايثار را در فرد تقويت مي‌كنند و با دادن بازخوردهاي مثبت وي را به ادامه اين رفتار تشويق مي‌كنند اما بااين‌حال صاحبان اين طرح‌واره معمولاً احساس خوشايندي از فعاليت‌هاي خود ندارند. آن‌ها از اينكه وقتي براي رسيدگي به خود ندارند يا ناتواني كه از نه گفتن به ديگران داشته‌اند احساس ناراحتي مي‌كنند و درعين‌حال توقع دارند در شرايطي كه دچار مشكل مي‌شوند ديگران به همين ميزان فداكارانه با آن‌ها رفتار كنند. اين درحاليست كه اطرافيان معمولاً چنين رفتاري با وي نخواهند داشت و اين موضوع آن‌ها را دچار خشم و ناراحتي خواهد كرد. بي‌توجهي ديگران و تلاشي كه براي حل مشكلات وي انجام نمي‌دهند در برخي مواقع باعث از بين رفتن روابط شده و يا كيفيت ارتباطات آن‌ها را دستخوش تغيير مي‌كند.

تفاوت طرحواره ايثار با فداكاري

بسياري از افرادي كه دچار طرحواره ايثار هستند و همين‌طور اطرافيان آن‌ها، اين افراد را به‌عنوان اشخاصي فداكار و نوع‌دوست مي‌شناسند بااين‌حال ميان رفتارهاي فداكارانه و رفتارهايي كه به دليل فعاليت اين طرح‌واره ايجاد مي‌شوند تفاوت بسياري وجود دارد. افراد فداكار معمولاً از روي يك انتخاب ارادي سعي مي‌كنند در برخي شرايط به ديگران كمك كنند. آن‌ها پيش از هر اقدامي راجع به وضعيت موجود به‌خوبي فكر مي‌كنند و در شرايطي كه احساس كنند تمايلي براي كمك به ديگران دارند فعاليت خواهند كرد. اين افراد اگر در يك زمان خاص احساس كنند تمايلي براي كمك به ديگران ندارند به‌راحتي مي‌توانند با اين درخواست‌ها مخالفت كرده و دچار عذاب وجدان نيز نخواهند شد.

برخلاف افراد فداكار، اشخاصي كه به دليل طرحواره ايثار به ديگران كمك مي‌كنند معمولاً يك اجبار دروني را براي كمك به ديگران و انجام خواسته‌هاي آن‌ها در خود احساس مي‌كنند. اين افراد هرگز نمي‌توانند در مقابل خواسته‌هاي ديگران چيزي را بررسي كرده و غير از قبول همكاري پاسخ ديگري بدهند. در شرايطي كه فرد درخواست كمك ديگران را رد مي‌كند، دچار عذاب وجدان شده و خود را به‌عنوان فردي خودخواه مي‌شناسد.

دلايل ايجاد طرحواره ايثار

افراد درگير با اين طرح‌واره معمولاً در عمق شخصيت خود به‌شدت احساس بي‌ارزشي مي‌كنند و اين موضوع آن‌ها را به سمت كمك به ديگران سوق مي‌دهد. زيرا اين تنها حالتي است كه باعث مي‌شود آن‌ها احساس ارزشمندي داشته باشند. بااين‌حال سؤالي كه بايد به آن پاسخ داد اين است كه چه دلايلي باعث ايجاد اين تصور در فرد شده است؟

همان‌طور كه گفته شد طرح‌واره‌ها بر اساس تجربيات كودكي و شرايطي كه فرد در زندگي تجربه كرده شكل مي‌گيرند. به همين خاطر براي پيدا كردن دليل ايجاد طرحواره ايثار بايد به تجربيات كودكي هر فرد نگاه كرد. افرادي كه در سنين پايين به دليل بيماري، فوت، مشكلات اقتصادي يا هر دليل ديگري مجبور مي‌شوند تا بخشي از مسئوليت‌هاي بزرگ‌ترها را به عهده بگيرند، معمولاً در بزرگ‌سالي دچار طرحواره ايثار مي‌شوند. اين افراد از كودكي خود را به شكل فردي مي‌شناسند كه بايد از خواسته‌هاي خود براي رفاه ديگران بگذرد.

همچنين در شرايطي كه كودك مورد توجه و محبت والدين قرار نگيرد يا محبت به او مشروط باشد، به‌تدريج اين باور در وي شكل مي‌گيرد كه نيازها و خواسته‌هاي او اهميتي ندارند و ديگران تنها در شرايطي به او توجه مي‌كنند كه به خواسته‌هاي آن‌ها توجه داشته باشد. به همين خاطر معمولاً توصيه مي‌شود والدين در ارتباط با تربيت فرزند خود از يك روانشناس كودك كمك بگيرند. زيرا تمامي رفتارهاي مثبت و منفي مي‌تواند در شخصيت آينده كودك تأثير داشته باشد.

پيامدهاي منفي طرح‌واره ايثار

در اين قسمت به اين سؤال پاسخ خواهيم داد كه چرا بايد با طرحواره ايثار در فرد مبارزه كرد؟ به‌طوركلي وجود اين شيوه از رفتار در شخصيت فرد مي‌تواند مشكلاتي را براي وي ايجاد نمايد. اشخاصي كه با اين طرح‌واره درگير هستند معمولاً زمان كمي براي توجه به خود و رسيدگي به نيازها و علايق شخصي‌شان دارند و اين موضوع كيفيت زندگي آن‌ها را تحت تأثير قرار مي‌دهد. اين افراد در بسياري از مواقع برنامه‌ها و فعاليت‌هاي خود را به خاطر ديگران نيمه‌تمام رها مي‌كنند.

از سوي ديگر يكي از مشكلاتي كه براي اين دسته از اشخاص پيش مي‌آيد اين است كه آن‌ها وقتي مي‌بينند ديگران متوجه فداكاري‌هايشان نشده‌اند، به‌اندازه كافي تشكر نكرده‌اند و يا در شرايط مشابه او را تنها گذاشته‌اند به‌شدت ناراحت شده و حتي ممكن است ارتباط خود را قطع كنند. تمامي اين مسائل در كنار احساس نارضايتي خود فرد از اين خصلت باعث مي‌شود تا مسئله درمان اين طرح‌واره منفي يكي از موضوعاتي باشد كه بايد توجه جدي به آن داشت. اگر احساس مي‌كنيد شما يا يكي از اطرافيانتان دچار اين مشكل شده، بهتر است با يك روانشناس در اين زمينه مشورت نماييد. براي كسب اطلاعات در زمينه روان درماني كليك كنيد.

مبارزه با طرحواره ايثار

با توجه به اينكه طرحواره‌ها يكي از عميق‌ترين بخش‌هايش شخصيتي هر فرد هستند و تمامي باورها و افكار فرد براساس آن‌ها شكل مي‌گيرد، كنار گذاشتنشان موضوع چندان راحتي نيست. بسياري از افرادي كه رفتارهاي مرتبط با طرحواره ايثار را از خود نشان مي‌دهند بارها و در تجربيات مختلف زندگي‌شان تصميم گرفته‌اند تا شيوه ارتباط خود با ديگران را تغيير دهند اما دير يا زود متوجه مي‌شوند كه با قرار گرفتن در محيط، توانايي تغيير رفتار خود را ندارند. به همين خاطر بهتر است براي تغيير اين طرحواره‌ها از يك روانشناس متخصص كمك بگيريد.

درمان طرحواره ايثار

طرح‌واره درماني يكي از درمان‌هايي است كه در سال‌هاي اخير گسترش بسياري پيدا كرده است. هدف اصلي در اين روش پيدا كردن طرح‌واره‌هاي معيوب و تلاش براي برطرف كردن آن‌هاست. به‌طوركلي اولين قدم در درمان طرح‌واره ايثار اين است كه درمانگر تلاش مي‌كند اين باور را در فرد ايجاد نمايد كه او بيش از هركس در قبال خود مسئول است. همچنين پيامد توجه بي‌حدوحصر به ديگران براي فرد نمايش داده مي‌شود و درمانگر سعي مي‌كند با جلب توجه فرد به مشكلاتي كه براي وي ايجاد شده، اين تصور اشتباه كه كمك كردن به ديگران باعث احساس آرامش و رضايت در فرد شده يا دوستي‌هاي باارزشي را براي او به همراه داشته از بين ببرد.

طرحواره ايثار باعث شكل‌گيري خطاهاي فكري و باورهاي اشتباهي در فرد خواهد شد. براي مثال آن‌ها تصور مي‌كنند براي اينكه خودشان يا ديگران آن‌ها را فردي خوب و دوست‌داشتني بدانند همواره بايد در خدمت ديگران باشند. و يا اين تصور كه ديگران بدون كمك آن‌ها نخواهند توانست مشكلاتشان را حل كنند يكي ديگر از اشتباهات رايج افراد داراي طرح‌واره ايثار است. در طي جلسات درماني به فرد كمك مي‌شود تا اين افكار اشتباه را شناسايي كرده و آن‌ها را با افكار مناسب‌تري جايگزين نمايد.

گاهي اوقات بايد براي برخي از افراد درگير با طرحواره ايثار از آموزش‌هاي رفتاري استفاده كرد. براي مثال آموزش توانايي مخالفت كردن با درخواست ديگران و يا بيان نيازها و خواسته‌ها در يك رابطه ازجمله مسائلي هستند كه اين افراد در آن‌ها ضعف داشته و نياز به كمك دارند. براي كسب اطلاعات در زمينه طرح‌واره درماني كليك كنيد.

سؤالات متداول

1.طرح‌واره ايثار چيست؟

طرحواره ايثار باوري است كه باعث مي‌شود فرد بيش‌ازحد به دنبال كمك كردن به ديگران و حل مشكلات آن‌ها باشد. افراد داراي اين طرح‌واره معمولاً برنامه‌هاي خود را نسبت به ديگران در مرحله دوم اهميت قرار مي‌دهند.

2.چه دلايلي براي ايجاد طرح‌واره ايثار وجود دارد؟

تجربيات كودكي به‌خصوص اين موضوع كه كودك مجبور باشد به دليل بيماري يا فوت يكي از والدين بخشي از وظايف آن‌ها را بر عهده بگيرد در ايجاد اين طرح‌واره اثر دارند.

3.براي برطرف شدن طرحواره ايثار بايد چه كار كرد؟

اگر نشانه‌هاي اين طرح‌واره را در خود مي‌بينيد بهتر است با يك متخصص روانشناس در اين زمينه مشورت كنيد. روانشناسان در تغيير سبك ‌فكري و همين‌طور يادگيري رفتارهاي جديد به شما كمك خواهند كرد. براي كسب اطلاعات در زمينه مشاوره تلفني كليك كنيد.

براي دريافت مشاوره در زمينه طرحواره ايثار مي توانيد با مشاوران مركز مشاوره روانشناسي حامي هنر زندگي از طريق شماره 02122018502 و يا از طريق تلفن ثابت از كل كشور با شماره 9099075228 و از تهران با شماره 9092305265 تماس بگيريد.

منبع: راه هاي درمان و تغيير طرحواره ايثار