معرفي اختلال بيش فعالي

بيش فعالي اختلالي عصبي تحولي است يعني زير 18 سال خودش را نشان ميدهد كه در كودكان و نوجوانان بروز ميكند.ميزان شيوع اين اختلال 29/5 درصد برآورد كرده اند.دو مولفه اين اختلال بر اساس مجموعه اي از ملاك هاي رفتاري مشخص شده اند:

ملاك DSM5 براي اختلال بيش فعالي

بيش فعالي اول يك اختلال است و دوما نقص در عملكرد بدني است. براي اينكه فردي مورد تشخيص قرار بگيرد بايد شش نشانه يا تعداد بيشتر از نشانه هاي زير را در هر يك از طبقات بي توجهي و بيش فعالي نشان دهد. اين رفتارها بايد حداقل 6 ماه وجود داشته باشند و ناسازگار با سطح رشدي فرد باشند.
علاوه بر اين چند نشانه بي توجهي يا بيش فعالي- تكانشگري بايد قبل 12 سالگي باشد. هم چنين نشانه ها بايد در دو يا تعداد بيشتري از موقعيت ها اختلال ايجاد كنند مثل مدرسه و خانواده.

ساير نشانه هاي اختلال بيش فعالي
-اغلب نميتواند به جزئيات توجه كند
-اغلب در حفظ توجه در تكاليف يا فعاليت هاي بازي مشكل دارد.
-وقتي با او صحبت ميكنيد بنظر ميرسد كه گوش نميكند.
-اغلب از دستور العمل ها پيروي نميكند و نميتواند تكاليف درسي، كارهاي عادي يا وظايف در محيط كار را تمام كند
-اغلب در سازمان دادن به تكاليف و فعاليت ها مشكل دارد.
-اغلب از انجام دادن تكاليفي كه به تلاش مستمر ذهني نياز دارند مثل تكليف درسي يا خانگي اجتناب ميكنند.
-اغلب لوازم ضروري براي تكليف يا فعاليت ها را گم ميكند مثل مداد، كتاب يا لوازم تحرير
-اغلب به راحتي توسط محرك هاي نامربوط دچار حواس پرتي ميشود.
-اغلب در فعاليت روزمره دچار فراموشي هستند.
-دست و پاهايشان اغلب بي قرار است و مدام وول ميخورند.
-اغلب در كلاس يا فعاليت هايي كه نشستني هست صندلي را رها ميكنند.
-قبل از اينكه سوالي بپرسيد پاسخ را سريعا ميدهند.

نظريه هاي بيش فعالي

برخي تحقيقات روانشناسي بيش فعالي را ارثي ميدانند كه شواهدي را براي درگير بودن چند ژن مربوط به دوپامين اثبات ميكند. هم چنين برخي ساختارهاي مغز افراد بيش فعال ناهنجاري هايي نشان ميدهد كه در تنظيم كنترل حركتي مشكل دارند. نظريه باركلي معروفترين نظريه بيش فعالي است كه اعلام مي كند مشكل اصلي اين افراد ناتواني در جلوگيري از پاسخ است كه در 4 زمينه حافظه كوتاه مدت، دروني كردن گفتار معطوف به خود، تنظيم عاطفه و انگيزش و بازسازي خود را نشان ميدهد. علاوه بر مسائل وراثتي عوامل اجتماعي فرهنگي نيز در بيش فعالي اثرگذارند. مثلا كودكي كه در محيط آشفته بزرگ شده و درگير مسائل خانوادگي و يا مشكلات تحصيلي شده است، رفتارهاي نامطلوب بيشتري نسبت به ساير كودكان نشان ميدهد.

اختلال بيش فعالي بر اساس DSM5 | سبب شناسي بيش فعالي

تحقيقات زيست شناختي در مورد علل بيش فعالي نشان ميدهد كه لب هاي پيشاني، هسته هاي دم دار، گره هاي پايه، جسم پينه اي و مسير بين اين دو در مغز كودكان بيش فعال با كودكان عادي متفاوت است. مطالعات نوروبيوشيميايي نيز تاثيرات دوپامين و نوراپي نفرين را در مغز اين كودكان نشان داده اند. هم چنين مطالعات خانوادگي نقش ژن ها را در سبب شناسي اين اختلال نشان ميدهند. فرزندان والديني كه در دوران كودكي اختلال بيش فعالي-كم توجهي داشته اند بيشتر احتمال دارد واجد ملاك هاي تشخيصي اين اختلال باشند.

تحقيقات روي دوقلوها هم نقش عوامل ژنتيكي را در بروز اين اختلال نشان ميدهد. تعدادي از متغيرهاي محيطي نيز مثل مسموميت ها يا حساسيت به افزودني هاي غذايي، رنگ ها يا شكر رژيمي در بيش فعالي دخيل دانسته شده اند. برخي تحقيقات سيگار كشيدن يا مصرف الكل يا مشروب مادر در دوران بارداري را به عنوان علت بيش فعالي معرفي كرده اند. هم چنين كمبود وزن كودك به هنگام تولد نيز از ديگر عوامل خطربيش فعالي هستند. هرچند اين تحقيقات گاهي نتايج ضد و نقيضي را هم نشان داده اند و متغيرهاي خانوادگي و اجتماعي هم در كنار اين عوامل سهيم هستند.

ساير مشكلات ناشي از بيش فعالي

در اين بخش از مقاله اختلال بيش فعالي بر اساس DSM5 به بررسي ساير مشكلات كودكان بيش فعالي مي پردازيم. زماني كه اين كودكان در جامعه برچسب ميخورند معمولا عزت نفس خود را از دست ميدهند. آن ها تصور ميكنند ديگر دوست داشتني نيستند و به تدريج تصوير ذهني منفي از خود پيدا ميكنند.هر تشخيص پزشكي يا روانشناسي بر آنان تاثير ميگذارد؛ چه بزرگسال و چه كودك باشد. در اين مواقع به فرد احساس قرباني بودن و يا اينكه هويت متزلزل دارند دست ميدهد. همين عامل سبب ميشود اين كودكان خود را انساني بد و شوم بدانند و ناسازگاري رفتاري بيشتري هم از خود نشان دهند. احساس ضعف، درماندگي و ياس از ديگر پيامدهاي برچپسب زدن است. همچنين اين برچسب ها سبب ميشود كه والدين انتظارات منفي داشته باشند كه خود مانعي بر سر راه درمان ميشود. براي كسب اطلاع از كنترل بيش فعالي در بزرگسالي كليك كنيد.

اختلال بيش فعالي بر اساس DSM5| تشخيص بيش فعالي با تست كانرز

پرسشنامه كانرز والدين براي تشخيص اختلال كم توجهي-بيش فعالي مورد استفاده قرار ميگيرد كه به صورت زير مي باشد:
1-بي توجه است، حواسش به راحتي پرت ميشود
2-عصباني و خشمگين است.
3-در انجام دادن يا تمام كردن تكاليف مشكل دارد.
4-هميشه ئر حال حركت است يا طوري عمل ميكند كه انگار يك موتور است.
5-مدت زمان توجه و تمركز او كوتاه است.
6-با بزرگتر ها مشاجره ميكند.
7-دست يا پاهايش را تكان ميدهد يا در جاي خود وول ميخورد.
8-در تمام كردن تكاليفش ناموفق است.
9-كنترل كردن او در فروشگاه هاي بزرگ يا هنگام خريد از مغازه دشوار است.
10-در خانه و مدرسه بي نظم و بهم ريخنه است.
11-كنترل خود را از دست ميدهد.
12-براي انجام تكاليف نياز به نظارت از نزديك دارد.
13-فقط وقتي به چيزي علاقمند باشد به آن توجه ميكند.
14-در موقعيت هايي كه نامناسب است بشدت نگران ميشود يا بالا و پايين ميرود.
تست كانرز
15-حواس پرت است يا مدت زمان توجه و تمركز او كوتاه است.
16-تحريك پذير است.
17-از مشغول شدن به تكاليف با تلاش ذهني بالا اجتناب يا اكراه دارد.
18-بيقرار است و وول ميخورد.
19-وقتي براي انجام كاري دستور ميگيرد حواسش پرت ميشود.
20-به طور جدي با درخواست بزرگترها مخالفت ميكند يا از انجام آن اجتناب ميكند.
21-در تمركز پيدا كردن در كلاس مشكل دارد.
22-در انتظار كشيدن در صف يا منتظر نوبت ماندن در بازيها يا موقعيت هاي گروهي مشكل دارد.
23-جاي خود را در كلاس يا ساير موقعيت هايي كه انتظار ميرود باقي بماند ترك ميكند.
24-عمدا كارهايي را انجام ميدهد كه ديگران را آزار دهد.
25-دستورات را پيگيري نميكند و در تمام كردن تكاليف و كارهاي روزانه خود مخالفت ميكند.
26-به راحتي در تلاش هايش مايوس ميشود. براي كسب اطلاعات بيش تر در زمينه تست بيش فعالي كليك كنيد.

نتيجه تستكانرز

در پاسخ به هر سوال جواب هرگز – گاهي – اغلب – خيلي زياد داده مي شود. هر چه قدر كه پاسخ هرگز بيش تر باشد به اين است كه كودك بيش فعال نيست و هر قدر كه پاسخ اغلب و خيلي زياد داده شود به معني احتمال بيش فعالي است كه در اين صورت حتما توصيه مي شود كه يك روانشناس كودك مراجعه نماييد. براي كسب اطلاعات بيش تر در زمينه مشاوره كودك كليك كنيد.

نكات مهمي درباره كودك بيش فعال كه بايد حتما با والدين در مورد آن صحبت كرد

در اين بخش از مقاله اختلال بيش فعالي بر اساس DSM5 به بررسي نكات مهم در كودكان بيش فعال مي پردازيم.

تنها بازي كردن كودك
وعده هاي غذايي
لباس پوشيدن كودك در صبح
رفتار كودك در حمام و توالت
رفتار كودك وقتي والدين به او تلفن ميزنند
رفتار كودك هنگام تلويزيون ديدن
رفتار كودك هنگام مهماني رفتن
رفتار كودك در اماكن عمومي مثل فروشگاه، سوپر ماركت و موارد مشابه
رفتار كودك وقتي مادر مشغول كارهايش است
رفتار كودك وقتي پدر در خانه است
رفتار كودك وقتي از او ميخواهند وظايف روزانه اش را انجام دهد
رفتار كودك در ساير موقعيت ها

اختلال بيش فعالي بر اساس DSM5 | سنجش كودكان بيش فعال

براي سنجش و ارزيابي كودكان بيش فعال راهكارهايي وجود دارد كه توسط متخصص استفاده مي شود. اين راهكارهاي عبارتند از:

1. مشاهده رفتار كودك بيش فعال

روانشناس با مشاهده كودك به اطلاعات ارزشمندي دست مي يابد. در كلينيك بسياري از روانشناسان اتاق بازي وجود دارد كه كودك در آن موقعيت رها ميشود و رفتارهايش در دو فاصله زماني 15 دقيقه اي مورد مشاهده قرا ميگيرد. در موقعيت بازي كودك را بين اسباب بازي ها رها ميكنند تا با آن ها بازي كند. سپس از كودك ميخواهند يك سري برگه ها را پر كند و كاري به اسباب بازي ها نداشته باشد. در اين مواقع روانشناس ميتواند كودك پرخاشگر و غير پرخاشگر مبتلا به بيش فعالي را از هم متمايز كند.

2. اختلال بيش فعالي بر اساس DSM5 | مصاحبه با معلم

روانشناس باليني براي ارزيابي دقيق از كودك يك پرسشنامه عمومي مدرسه را با اجازه والدين براي معلم ارسال ميكند. اينكار براي سنجيدن رفتار كودك در محيط مدرسه و كلاس درسي, توجه او و ارتباط با هم سالان است تا ارزيابي دقيق تري از كودك به عمل آيد.

3. مشكلات يادگيري

با شناسايي مشكلات توجه در كودك و مقياس درجه بندي عملكرد تحصيلي ميتوان مسائل كودك در زمينه يادگيري را مشخص كرده و يك رشته آزمون هاي مرتبط با آن را اجرا كرد. بدين ترتيب نقاط ضعف و قوت كودك در زمينه درسي نيز مشخص ميشود. توصيه مي شود مقاله كودكم بيش فعال است يا بازيگوش را مطالعه فرماييد.

مواردي كه در كودكان بيش فعال ناديده گرفته ميشود

در اين بخش از مقاله اختلال بيش فعالي بر اساس DSM5 به بررسي مواردي كه در اين كودكان ناديده گرفته مي شود مي پردازيم كه به شرح زير هستند:

1. خودكارآمدي

خودكارآمدي جزئي از عزت نفس است و به معني باور داشتن به توانايي فردي براي ايجاد تغيير در خود است. احساس خودكارآمدي بالا يعني كودك بتواند در به تحقق رساندن آمال و آرزوهايش احساس توانمندي و قدرت كند. هم چنين او بتواند براي رسيدن به موفقيت بيشتر تلاش كند و با ديگران رابطه بهتري برقرار كند. نقطه مقابل خودكارآمدي، احساس درماندگي آموخته شده قرار دارد كه كودك به اين ميرسد كه تلاش هايش فايده اي ندارد و نميتواند به نتايج دلخواهش برسد.

هر كاري بكند ديگران باز هم او را دوست نخواهند داشت و همين عامل سبب ميشود كه اين كودكان با خشونت با ديگران برخورد كنند. وقتي كودك بيش فعال در معرض ياس و نااميدي قرار دارد، به تدريج اعتماد به نفس و عزت نفس او پايمال ميشود و خودكارآمدي اش پايين ميرود كه همين منجر به تشديد علائم در او ميشود.

2.سازگاري با محيط

با توجه به نظريه هايي در مورد نحوه يادگيري افراد و سازگار شدن آن ها با محيط ميدانيم كه كودك و يا بزرگسال از موقعيت هاي آزاردهنده اجتناب ميكنند. بنابراين اگر محيط مدرسه يا خانه و يا هر جاي ديگر آزاردهنده باشد و كودك نتواند با آن محيط سازگار شود سعي ميكند با روش هايي چون بي توجهي يا تخريب آن، محيط را تغيير دهد. اين عدم سازگاري سبب طرد كودك از محيط ميشود.

3. معلول شمردن خود و عدم دريافت بازخورد مثبت

وقتي كودك بيش فعال مدام از محيط و اطرافيان بازخورد منفي ميگيرند طبيعي است كه ديگر نميتوانند با مسائل كنار بيايند و احساس عدم لياقت و ناتواني ميكنند. آن ها سعي ميكنند با بي توجهي به دستورات بزرگترها و يا فراموش كاري از عزت نفس تخريب شده ي خود محافظت كنند. براي كسب اطلاعات بيشتر در زمينه تربيت كودك بيش فعال كليك كنيد.

درمان اختلال بيش فعالي كودكان

سوالي كه براي خيلي از والدين مطرح ميشود اين است كه آيا كودك بيش فعال را ميتوان درمان كرد و يا راه حل قطعي براي رفتارهاي ناسازگار او وجود دارد يا خير.
در درمان اين كودكان بايد چند بعدي عمل كنيم تا نقاط ضعف و قوت كودك در آن لحاظ شود. مسئله اصلي كه براي درمان كودكان بيش فعال بايد لحاظ شود كمبودها و مشكلات بارز است. نكته ديگري كه بايد در نظر گرفته شود اخنلال اين كودكان با ساير اختلالات است. مثلا كودكي كه در كنار بيش فعالي اضطراب هم دارد، متفاوت است با كودكي كه صرفا بي توجهي دارد.

هم چنين در كنار اين ها كودكي كه والد مضطرب و با سبك فرزندپروري مستبدانه دارد نيز بايد از كودكي با والدين ديگر متمايز شود. بنابراين در درمان اين كودكان هم محيط خانواده و مشكلات فردي والدين و هم ساير اختلالاتي كه ممكن است با بيش فعالي باشد، بايد دستور كار روانشناس باليني قرار گيرد. مداخلاتي كه روانشناس بايد براي كودكان بيش فعال انجام دهد شامل اين موارد هستند:

1. اختلال بيش فعالي بر اساس DSM5 | مداخله در رابطه با كودك

درمان هاي شناختي رفتاري مسائل اصلي اين كودكان را مدنظر قرار ميدهند مثل تكانشگري، ضعف سازماندهي، رعايت نكردن قواعد و نظم و عدم تبعيت از دستور بزرگترها و… اين تمرين ها بر آموزش خودتنظيمي، بازبيني خود، تقويت خود و فنون خودآموزي تاكيد دارند. كودكان بيش فعال معمولا به يادآوري نياز دارند و مشخص كردن اين فنون باعث رفتار بهتر آنان ميشود.

2. آموزش والدين

طبيعي است كه كودكان بيش فعال سبك فرزندپروري متمايزي را نسبت به كودكان عادي مي طلبند. والدين اين كودكان بايد از عزت نفس آنان محافظت كنند و رفتارهاي سازگارشان را مورد تشويق قرار دهند. يكي از مسائلي كه باعث تشديد رفتارهاي نادرست كودكان بيش فعال ميشود مشكلات فردي والدين و عدم تحمل و صبرشان دربرابر كوكد است. ذكر اين نكته مهم است كه كودك بيش فعال مانند ساير كودكان علايق و توانمدي هايي دارد كه متاسفانه در جامعه به دليل برچسب زدن ناديده انگاشته شده است. پدر و مادر بايد علايق فرزندشان را كشف و خلاقيت او را ارتقا دهند. همه اينها نيازمند داشتن رابطه سالم و سازنده همراه با محبت با فرزندشان است.

روانشناس باليني در كنار جلساتي كه با هدف بهبود روابط والد- كودك دارد، علائم و مشكلات اين كودكان را براي پدر و مادر توضيح ميدهد و برخورد با اين كودكان را هم آموزش مي دهد. اين برنامه براي والدين با كودكان 2 تا 12 ساله است. روانشناس معمولا در اين جلسات ليستي از رفتارهاي مشكل ساز كودكان را ميخواهد و سپس بر اساس آن برنامه اي براي اجراي راهكارهاي لازم ميچيند. تغيير رفتار كودك بستگي به اجراي دستور العمل هاي لازم والدين از طرف روانشناس است. براي اطلاع بيش تر از برخورد با كودك بيش فعال كليك كنيد.

3. اختلال بيش فعالي بر اساس DSM5 | مداخلات رفتاري

كودكان بيش فعال در تنظيم و حفظ رفتار به كمك پيامدها مسئله دارند و اين عامل قطعا مشكلاتشان را در زمينه بازداري، شروع يا ادامه دادن پاسخ به پيامدها تشديد ميكند. اين كودكان در رعايت قوانين و دستور العمل مشكل دارند. با توجه به اين مشكلات فنوني كه كنترل ما بر تقويت را بيشتر ميكند در برخورد با كودكان بيش فعال موثر خواهد بود. يكي از فوايد استفاده از مداخلات رفتاري اين است كه ميتوان اين تكنيك را به معلمان و والدين آموزش داد؛ چرا كه تداوم رفتار و تعميم رفتار را بيشتر ميكند.

بيشترين و پركاربردترين تكنيك رفتاري براي كودكان بيش فعال روش هاي مديرت وابستگي است كه با تقويت مثبت و پيامدهاي ديگر، رفتار سازگار و مطلوب را ايجاد ميكند. در برنامه مديريت وابستگي، والدين راه و رسم استفاده از اين تكنيك ها در رابطه با كودك و اجراي آن را ياد ميگيرند.

4. مداخلات محيطي

تكنيكي كه در كلاس درس مورد استفاده قرار ميگيرد كه عبارتند از: اصلاحات تكليف مدار و آموزشي، استفاده از كامپيوتر شخصي و سايروسايل كمكي و درس دادن توسط همسالان، اجراي مداخلات پيامددار مثل نظام هاي تقويت ژتوني، اجراي برنامه هاي ارزيابي، محروم كردن كلاسي، اجراي برنامه هاي جريمه و قرارداد رفتاري. اين تكنيك ها مشكلات كودكان بيش فعال را كاهش داده و در پيشرفت درسي آنان اثرگذار است.

5. رويكرد يكپارچه

ايجاد يك محيط ايده آل براي كودكان بيش فعال كه محور آن فعاليت گرايي توسط راپورت مطرح شده است. اين رويكرد سعي دارد محيط نامطلوب را غيير دهد و صرفا بر دارو يا تكنيك هاي ديگر تاكيد نميكند. در اين رويكرد معلمان نقش بسيار مهمي به عنوان ناظر دارند و والدين دائما با فرآيند تدريس درگيرند اما متاسفانه بخاطر هزينه بالاي آن در سطح وسيع اجرا نميشود. هرچند كه رويكردي بسيار كاربردي است و و مناسب ترين محيط را براي كودكان بيش فعال فراهم ميكند.

6. اختلال بيش فعالي بر اساس DSM5 | مداخلات پزشكي-بهداشتي

تجويز دارو در دهه 1990 براي بيش فعالي افزايش يافت. با توجه به اثربخشي دارو براي كودكان بيش فعال همكاري روانشناسان باليني با روانپزشكان به منظور اطمينان يافتن از موثر بودن دارو در جهت كاهش مشكلات رفتاري اين كودكان ضروري است. گرچه دارو در بسياري از اين كودكان تجويز مي شود اما به تنهايي كارآمد نيست و حتما نياز به مداخلات گسترده روانشناسان دارد. چون بسياري از مسائل كودكان بيش فعال بايد با آموزش و سبك درست فرزندپروري اصلاح گردد چيزي كه در دارو وجود ندارد.

يكي از پر مصرف ترين داروها متيل فنيديت است كه معمولا در مقادير خوراكي 5 ميلي گرمي يا 10 ميلي تجويز ميشود. اثرات مثبت داروي محرك بر پيش دبستاني ها شامل بهبود حافظه، كم شدن رفتارهاي نامطلوب،حرف شنوي بيشتر، بهبود تكاليف درسي، تعاملات بهتر با همسالان و كم شدن تنبيه ها و توقعات والدين است. براي اطلاع بيشتر از درمان بيش فعالي كليك كنيد.

ضرورت مشاوره و روان درماني براي كودكان بيش فعال

يكي از رايج ترين مشكلات رفتاري در كودكان، اختلال بيش فعالي-كم توجهي است. اين اختلال علائم و نشانه هاي واضحي دارد كه گاهي اطرافيان و والدين آن را با لجبازي، شيطنت و حتي اختلالاتي چون نافرماني مقابله اي و ساير اختلالات اشتباه ميگيرند. ارزيابي كودك بيش فعال بايد توسط روانشناس باليني صورت بگيرد. روانشناسان و متخصصان با ارزيابي جامع و دقيق از والدين و معلمان كودك و هم چنين مصاحبه و مشاهده رفتارهاي كودك بهترين شيوه درمان را براي بيش فعالي اتخاذ ميكنند تا رفتارهاي ناسازگار آنان را مهار و تعاملات شان را با ديگران بهبود بخشند.

تذكر هاي دائم و يا تنبيه و سرزنش اين كودكان مشكلات شان را تشديد ميكند و هيچ گونه اثري رويشان ندارد. بنابراين ابتدا شخصيت و عزت نفس اين كودكان بايد حفظ شود تا كودك احساس بي ارزش بودن و يا ناتواني نكند .روانشناس باليني علاوه بر تكنيك هاي لازم راهكارهايي براي افزايش عزت نفس اين كودكان ارائه ميدهد تا نتيجه طلوب و كارآمد گرفته شود. متخصصان حامي هنر زندگي در خدمت شما هستند تا با ارائه خدمات حضوري و تلفني در اين زمينه ياري تان كنند. براي كسب اطلاعات بيش تر در زمينه مشاوره تلفني كليك كنيد.

منبع: اختلال بيش فعالي بر اساس DSM5

براي دريافت مشاوره در زمينه اختلال بيش فعالي بر اساس DSM5 مي توانيد با مشاوران مركز مشاوره روانشناسي حامي هنر زندگي از طريق تلفن ثابت از كل كشور با شماره 9099075228 و از تهران با شماره 9092305265 تماس بگيريد.